جراحی پروستات، موارد کاربرد و انواع مختلف آن چیست؟

جراحی پروستات (Prostate Surgery) یکی از روش‌های درمانی مهم در حوزه اورولوژی است که برای رفع مشکلات ناشی از بزرگی خوش‌خیم پروستات، سرطان پروستات یا سایر اختلالات این غده انجام می‌شود.

پروستات غده‌ای کوچک اما حیاتی در سیستم تولیدمثل مردان است که با افزایش سن یا بروز بیماری‌های خاص ممکن است دچار تغییر اندازه یا عملکرد شود و علائمی مانند مشکل در دفع ادرار، تکرر ادرار یا درد ایجاد کند.

زمانی که درمان‌های دارویی یا روش‌های کم‌تهاجمی مؤثر نباشند، جراحی می‌تواند بهترین گزینه برای بهبود علائم، پیشگیری از عوارض و افزایش کیفیت زندگی بیمار باشد. بسته به علت و شدت بیماری، این جراحی به روش‌های مختلفی مانند برداشت کامل یا بخشی از پروستات (پروستاتکتومی)، برش پروستات از راه مجرا (TURP) یا جراحی با لیزر انجام می‌شود.

پروستات چیست و چرا ممکن است به جراحی نیاز پیدا کند؟

پروستات یک غده کوچک به اندازه گردو است که در زیر مثانه و جلوی راست‌روده قرار دارد و بخشی از دستگاه تولیدمثل مردان محسوب می‌شود. وظیفه اصلی آن تولید بخشی از مایع منی است که به حرکت و تغذیه اسپرم‌ها کمک می‌کند. با افزایش سن یا به دلیل برخی بیماری‌ها، پروستات ممکن است دچار بزرگ‌شدگی یا تغییرات غیرطبیعی شود. این تغییرات می‌توانند باعث فشار بر مجرای ادرار و ایجاد علائمی مانند دشواری در شروع ادرار، جریان ضعیف، تکرر ادرار یا احتباس کامل ادرار شوند.

نیاز به جراحی پروستات معمولاً زمانی مطرح می‌شود که درمان‌های دارویی و روش‌های غیرجراحی مؤثر نباشند، بزرگی پروستات مشکلات جدی ادراری یا آسیب به کلیه‌ها ایجاد کند، سرطان پروستات تشخیص داده شده باشد یا عفونت‌های مکرر و خونریزی شدید ناشی از پروستات به وجود آید. در این شرایط، جراحی می‌تواند با برداشتن یا کوچک کردن پروستات جریان طبیعی ادرار را بازگردانده و عملکرد سیستم ادراری را بهبود بخشد.

دلایل انجام جراحی پروستات

جراحی پروستات زمانی انجام می‌شود که مشکل این غده با دارو یا روش‌های کم‌تهاجمی برطرف نشود یا شرایط بیمار نیاز به مداخله فوری داشته باشد. مهم‌ترین دلایل انجام جراحی عبارت‌اند از:

• بزرگی خوش‌خیم پروستات (BPH): بزرگ‌شدن پروستات می‌تواند مجرای ادرار را مسدود کند و باعث تکرر، جریان ضعیف و دشواری در دفع ادرار شود. در موارد شدید، درمان دارویی مؤثر نبوده و جراحی ضرورت پیدا می‌کند.
• سرطان پروستات: در صورت تشخیص سرطان، برداشتن کامل پروستات و بافت‌های اطراف با جراحی برای جلوگیری از گسترش سلول‌های سرطانی انجام می‌شود. این روش می‌تواند شانس درمان قطعی و کنترل بیماری را افزایش دهد.
• احتباس ادرار شدید یا مکرر: وقتی بیمار قادر به تخلیه کامل مثانه نباشد، فشار و ناراحتی ایجاد می‌شود و خطر آسیب به کلیه‌ها افزایش می‌یابد. جراحی با رفع انسداد، جریان طبیعی ادرار را بازمی‌گرداند.
• آسیب یا خطر آسیب به کلیه‌ها: انسداد طولانی‌مدت ادرار می‌تواند فشار زیادی بر مثانه و کلیه‌ها وارد کند و باعث کاهش عملکرد آن‌ها شود. جراحی پروستات با کاهش فشار و بازکردن مجرا، از آسیب دائمی کلیه‌ها پیشگیری می‌کند.
• خونریزی شدید از پروستات: بزرگی یا تومور پروستات ممکن است باعث خونریزی شدید یا لخته شدن ادرار شود. در مواردی که داروها مؤثر نباشند، جراحی برای کنترل خونریزی و بهبود عملکرد ادراری لازم است.
• عفونت‌های مکرر مجاری ادراری: انسداد مزمن یا باقی‌ماندن ادرار در مثانه می‌تواند زمینه عفونت‌های تکرارشونده را ایجاد کند. جراحی با رفع انسداد، جریان ادرار را بهبود می‌بخشد و خطر عفونت را کاهش می‌دهد.

انواع جراحی پروستات

روش جراحی پروستات بسته به نوع بیماری، اندازه پروستات، شرایط عمومی بیمار و تجهیزات موجود متفاوت است. رایج‌ترین روش‌ها عبارت‌اند از:

۱. پروستاتکتومی رادیکال (Radical Prostatectomy)

پروستاتکتومی رادیکال عمدتاً برای درمان سرطان پروستات استفاده می‌شود و شامل برداشتن کامل غده پروستات به همراه برخی بافت‌های اطراف و غدد لنفاوی نزدیک آن است تا از گسترش سلول‌های سرطانی جلوگیری شود. پروستاتکتومی رادیکال می‌تواند به‌صورت جراحی باز از طریق برش شکم یا پرینه، به روش لاپاراسکوپی کم‌تهاجمی یا با کمک سیستم‌های رباتیک انجام شود. استفاده از تکنیک‌های پیشرفته مانند جراحی رباتیک می‌تواند دقت کار را افزایش داده و خطر خونریزی و آسیب به بافت‌های مجاور را کاهش دهد.

۲. برش پروستات از راه مجرا (TURP)

برش پروستات از راه مجرا (TURP) پرکاربردترین جراحی برای درمان بزرگی خوش‌خیم پروستات (BPH) است و بدون نیاز به برش پوستی انجام می‌شود. در TURP، جراح وسیله‌ای مخصوص را از طریق مجرای ادرار وارد می‌کند و بخش‌های اضافی پروستات را که موجب انسداد شده‌اند، تراش می‌دهد. این عمل باعث باز شدن مجرای ادرار و بهبود سریع علائم می‌شود. TURP معمولاً چند روز بستری نیاز دارد و دوره نقاهت آن کوتاه‌تر از جراحی باز است.

۳. تبخیر لیزری پروستات (Laser Prostate Surgery)

در این روش، انرژی لیزر برای تبخیر یا برش بافت اضافی پروستات استفاده می‌شود و اغلب برای درمان BPH یا کنترل خونریزی ناشی از عروق پروستات به کار می‌رود. به دلیل دقت بالای لیزر، این روش خونریزی بسیار کمی دارد و برای بیمارانی که داروهای رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنند یا مشکلات قلبی دارند مناسب است. همچنین، بیماران معمولاً زودتر از بیمارستان مرخص می‌شوند و بهبود علائم به‌سرعت حاصل می‌شود.

۴. پروستاتکتومی ساده (Simple Prostatectomy)

پروستاتکتومی ساده بیشتر برای موارد بزرگی شدید پروستات که به روش‌های کم‌تهاجمی قابل درمان نیست، به کار می‌رود و هدف آن برداشتن بخش داخلی پروستات است. این جراحی می‌تواند به روش باز یا لاپاراسکوپی انجام شود و در آن کپسول خارجی پروستات باقی می‌ماند. برخلاف پروستاتکتومی رادیکال، این عمل برای سرطان استفاده نمی‌شود و بیشتر در موارد BPH با حجم بالای پروستات کاربرد دارد.

۵. روش‌های کم‌تهاجمی دیگر

روش‌هایی مانند تبخیر پلاسما، میکروموج درمانی (TUMT) و درمان با بخار آب (Rezūm Therapy) گزینه‌هایی مناسب برای بیماران مسن یا افرادی هستند که تحمل جراحی سنگین ندارند. این روش‌ها اغلب با بی‌حسی موضعی انجام می‌شوند، دوره نقاهت کوتاهی دارند و خطر عوارض جدی در آن‌ها کمتر است. با این حال، ممکن است نیاز به تکرار درمان در سال‌های بعد وجود داشته باشد.

مزایای جراحی پروستات

جراحی پروستات می‌تواند به شکل مؤثری علائم ناشی از بزرگی یا بیماری پروستات را برطرف کند و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد. این عمل معمولاً باعث رفع مشکلات ادراری مانند تکرر، قطره‌قطره آمدن ادرار، فشار هنگام دفع و احتباس ادرار می‌شود. در بیماران مبتلا به سرطان پروستات، جراحی امکان برداشتن کامل بافت سرطانی را فراهم کرده و خطر گسترش بیماری به سایر نقاط بدن را کاهش می‌دهد. همچنین، این مداخله می‌تواند از آسیب‌های احتمالی به کلیه و مثانه پیشگیری کرده، جریان ادرار را به حالت طبیعی بازگرداند و عفونت‌های مکرر مجاری ادراری را کاهش دهد.

معایب و عوارض احتمالی

با وجود فواید زیاد، جراحی پروستات ممکن است با برخی عوارض همراه باشد. شایع‌ترین آن‌ها بی‌ اختیاری ادرار است که معمولاً موقت بوده ولی در برخی بیماران می‌تواند طولانی‌مدت باشد. همچنین، به دلیل نزدیکی عصب‌های مرتبط با عملکرد جنسی، احتمال اختلال در نعوظ یا کاهش میل جنسی وجود دارد. عفونت محل جراحی، خونریزی، لخته شدن خون، و در مواردی تنگی مجرا نیز از دیگر عوارض احتمالی هستند. انتخاب دقیق روش جراحی، مهارت جراح و رعایت مراقبت‌های بعد از عمل می‌تواند میزان این عوارض را به حداقل برساند.

مراقبت‌های بعد از جراحی پروستات

• استراحت کافی در روزهای ابتدایی و پرهیز از فعالیت‌های سنگین
• نوشیدن آب و مایعات فراوان برای شست‌وشوی مجرا و پیشگیری از لخته یا عفونت
• مراقبت از کاتتر ادراری و رعایت بهداشت آن تا زمان برداشتن
• رژیم غذایی سبک و پرفیبر برای جلوگیری از یبوست و فشار به محل جراحی
• خودداری از رانندگی طولانی، فعالیت جنسی و نشستن طولانی‌مدت تا چند هفته
• پیاده‌روی سبک روزانه برای بهبود گردش خون و جلوگیری از لخته
• مراجعه منظم به پزشک برای پیگیری روند بهبود و بررسی عملکرد مثانه
• گزارش فوری علائم هشداردهنده مانند تب، خونریزی شدید، درد غیرعادی یا ناتوانی در دفع ادرار

عوارض و هشدارهای جراحی پروستات

• بی‌اختیاری ادرار: شایع‌ترین عارضه پس از جراحی؛ معمولاً موقت است اما در برخی بیماران طولانی‌مدت باقی می‌ماند.
• اختلال نعوظ و کاهش میل جنسی: به دلیل نزدیکی عصب‌های کنترل‌کننده عملکرد جنسی.
• عفونت محل جراحی: شامل محل برش یا دستگاه ادراری.
• خونریزی و لخته شدن خون: ممکن است نیاز به مراقبت پزشکی یا درمان اضافی داشته باشد.
• تنگی مجرای ادرار: ایجاد مشکل در جریان طبیعی ادرار.
• هشدارهای جدی که نیاز به تماس فوری با پزشک دارند:
  تب و لرز
  خونریزی شدید
  درد غیرعادی
  ناتوانی کامل در دفع ادرار

این نکات به بیمار کمک می‌کند تا با آگاهی کامل مراقبت‌های پس از عمل را رعایت کند و در صورت بروز مشکل، سریعاً اقدامات درمانی لازم انجام شود.

سوالات متداول (FAQ)

۱. جراحی پروستات چه زمانی ضرورت پیدا می‌کند؟

زمانی که درمان‌های دارویی یا کم‌تهاجمی برای بزرگی پروستات، سرطان یا عوارض ادراری مؤثر نباشند، پزشک جراحی را توصیه می‌کند.

۲. انواع جراحی پروستات کدام‌اند؟

شامل پروستاتکتومی رادیکال، برش پروستات از راه مجرا (TURP)، جراحی لیزری، پروستاتکتومی ساده و روش‌های کم‌تهاجمی مانند TUMT یا Rezūm Therapy هستند.

۳. دوره بهبودی بعد از جراحی چقدر طول می‌کشد؟

بسته به نوع جراحی، بهبودی معمولاً بین ۲ تا ۶ هفته طول می‌کشد، روش‌های کم‌تهاجمی دوره کوتاه‌تری دارند.

۴. چه مراقبت‌هایی بعد از جراحی پروستات لازم است؟

استراحت کافی، مصرف مایعات، رعایت بهداشت کاتتر، رژیم غذایی سبک و پرهیز از فعالیت‌های سنگین توصیه می‌شود.

۵. عوارض شایع بعد از جراحی پروستات چیست؟

بی‌اختیاری ادرار، اختلال در نعوظ، خونریزی، عفونت محل جراحی و تنگی مجرای ادرار از شایع‌ترین عوارض هستند.

۶. آیا جراحی پروستات باعث بهبود کیفیت زندگی می‌شود؟

بله، بیشتر بیماران پس از جراحی علائم ادراری و مشکلات ناشی از بزرگی یا بیماری پروستات را تجربه نمی‌کنند و کیفیت زندگی آن‌ها بهبود می‌یابد.