کیست بیکر (کیست پوپلیتئال) علت، علائم، تشخیص و درمان

کیست بیکر که با نام کیست پوپلیتئال نیز شناخته می‌شود، یکی از شایع‌ترین مشکلات ناحیه‌ی زانو است. این کیست‌های پر از مایع، موجب ایجاد توده‌ای در پشت زانو می‌شوند و اغلب با خشکی، درد یا احساس ناراحتی همراه هستند. نام این بیماری از جراح قرن نوزدهمی که آن را برای اولین بار توصیف کرد، گرفته شده است.

در بیشتر موارد، کیست بیکر نتیجه‌ی مشکلی درون مفصل زانو است؛ مانند آرتروز یا پارگی منیسک. این مشکلات باعث تولید بیش‌ازحد مایع مفصلی می‌شوند، که از طریق یک «دریچه یک‌طرفه» در پشت زانو خارج شده و در فضای پوپلیتئال جمع می‌شود و کیست را تشکیل می‌دهد.

بسیاری از کیست‌های بیکر با درمان‌های غیرجراحی بهبود می‌یابند؛ شامل کاهش فعالیت، داروهای ضدالتهاب یا حتی بدون درمان خاص. برخی از کیست‌ها خودبه‌خود ناپدید می‌شوند.

آناتومی زانو

زانو بزرگ‌ترین و نیرومندترین مفصل بدن است و از اتصال استخوان ران (فمور)، استخوان ساق (تیبیا) و کشکک (پاتلا) تشکیل می‌شود. سطح این استخوان‌ها با غضروف مفصلی صاف و لغزنده پوشیده شده تا اصطکاک کاهش یابد.

درون مفصل زانو، مایع شفاف و زردرنگی به نام مایع سینوویال وجود دارد که همانند روان‌کننده عمل می‌کند. همچنین کیسه‌های کوچک پر از مایع (بورسا) اطراف مفصل را حمایت و اصطکاک بین بافت‌ها را کاهش می‌دهند.

علت ایجاد کیست بیکر

در بزرگسالان، کیست بیکر معمولاً ناشی از بیماری‌ها یا آسیب‌هایی است که التهاب و تورم داخل مفصل زانو ایجاد می‌کنند، از جمله:

در پاسخ به این التهاب، زانو مایع اضافی تولید می‌کند و این مایع از پشت مفصل خارج شده و در فضای پوپلیتئال جمع می‌شود و کیست را ایجاد می‌کند. در کودکان و جوانان، کیست بیکر گاهی بدون علت مشخص ایجاد می‌شود.

علائم کیست بیکر

برخی کیست‌ها بدون علامت هستند و تصادفی در معاینات یا MRI کشف می‌شوند. اما در صورت وجود علامت، ممکن است شامل موارد زیر باشند:

احساس توده یا پری در پشت زانو
درد زانو
سفتی یا احساس کشش در پشت زانو
تورم زانو یا ساق پا

اگر اندازه‌ی کیست بزرگ شود، ممکن است جریان خون پا را مختل کرده و باعث درد، تورم، ضعف یا بی‌حسی شود. در موارد نادر، کیست ممکن است پاره شود. گاهی علائم کیست بیکر شبیه لخته خون (DVT) است. بنابراین در صورت ورم و درد شدید ساق پا، مراجعه‌ی فوری به متخصص ارتوپد ضروری است.

معاینه توسط دکتر هومن کوکبی

شرح حال و معاینه فیزیکی

در ابتدا دکتر کوکبی شرح‌حال کاملی از بیمار می‌گیرد و درباره‌ی علائم و سابقه‌ی آسیب زانو سؤال می‌کند. سپس با مقایسه‌ی زانوی سالم و بیمار موارد زیر بررسی می‌شود:

تورم
بی‌ثباتی مفصل
صداهای کلیک یا تق‌تق هنگام خم‌کردن زانو
محدودیت حرکتی

در پشت زانو نیز کیست لمس می‌شود؛ معمولاً هنگام صاف‌بودن زانو سفت و هنگام خم‌بودن نرم است.

روش‌های تصویربرداری

برای تشخیص دقیق‌تر از موارد زیر استفاده می‌شود:

۱. رادیوگرافی (X-ray)

کیست روی عکس دیده نمی‌شود؛ اما دکتر کوکبی برای بررسی آرتروز، کاهش فاصله مفصلی یا مشکلات استخوانی، انجام آن را توصیه می‌کند.

۲. سونوگرافی

روشی بسیار مؤثر برای تشخیص اینکه توده پشت زانو جامد است یا حاوی مایع.

۳. MRI

بهترین روش برای مشاهده‌ی بافت‌های نرم، بررسی پارگی منیسک و ارزیابی کامل کیست.

درمان کیست بیکر

۱. درمان غیرجراحی

بیشتر کیست‌ها بدون عمل جراحی درمان می‌شوند. روش‌های غیرتهاجمی شامل:

مشاهده و پیگیری

دکتر کوکبی ممکن است فقط توصیه کند که کیست در طول زمان تحت نظر باشد.

کاهش فعالیت

اجتناب از حرکات پرضربه مثل دویدن و ایروبیک.

داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)

مثل ایبوپروفن یا ناپروکسن برای کاهش درد و تورم.

تزریق کورتون

تزریق کورتیکواستروئید در مفصل زانو برای کاهش التهاب.

آسپیراسیون

خارج کردن مایع کیست با سوزن، معمولاً با هدایت سونوگرافی.

ارتباط کیست بیکر با تعویض مفصل زانو

در بیمارانی که دچار آرتروز پیشرفته زانو هستند، تجمع بیش‌ازحد مایع مفصلی یکی از دلایل شایع ایجاد کیست بیکر به‌ویژه در سنین بالا است. در این گروه از بیماران، زمانی که آرتروز شدید موجب درد دائمی، محدودیت حرکت و تخریب مفصل می‌شود، تعویض مفصل زانو می‌تواند علاوه بر بهبود عملکرد مفصل، با رفع التهاب درون مفصل، احتمال ایجاد مجدد کیست بیکر را نیز کاهش دهد. دکتر کوکبی در موارد پیشرفته‌ی آرتروز، پس از بررسی دقیق شرایط بیمار، ممکن است جراحی تعویض مفصل زانو را به‌عنوان یک درمان ریشه‌ای توصیه کند.

۲. درمان جراحی

جراحی معمولاً زمانی انجام می‌شود که:

درد با درمان‌های غیرجراحی برطرف نشود
کیست پس از آسپیراسیون بارها عود کند

آرتروسکوپی زانو

در این روش، دکتر کوکبی با ایجاد شکاف‌های کوچک، دوربین آرتروسکوپ را وارد مفصل می‌کند. این روش برای درمان مشکلات داخل مفصل مثل پارگی منیسک استفاده می‌شود؛ یعنی علت اصلی شکل‌گیری کیست درمان می‌شود.

در برخی موارد، دریچه‌ی اتصال کیست و مفصل نیز باز می‌شود تا از بازگشت کیست جلوگیری شود.

خارج کردن کامل کیست (جراحی باز)

در کیست‌های بسیار بزرگ یا مواردی که موجب فشار روی اعصاب یا رگ‌ها می‌شوند، جراحی باز برای برداشتن کامل کیست انجام می‌شود.

دوران نقاهت

پیروی از دستورات دکتر کوکبی برای جلوگیری از بازگشت کیست بسیار مهم است.

حرکت زودهنگام: پس از آسپیراسیون یا آرتروسکوپی، معمولاً بیمار می‌تواند راه برود اما باید از فعالیت‌های سنگین اجتناب کند.

بریس زانو: در برخی بیماران، چند هفته استفاده می‌شود تا زمان کافی برای کنترل عضلات فراهم شود.

فیزیوتراپی: تمرینات تخصصی برای افزایش دامنه‌ی حرکتی و تقویت عضلات اطراف زانو ضروری است.

بسته به اینکه در حین جراحی چه مشکلاتی درمان شده باشند، معمولاً بازگشت به فعالیت کامل ۴ تا ۶ هفته طول می‌کشد.

جمع‌بندی

کیست بیکر معمولاً خطرناک نیست اما می‌تواند نشانه‌ای از آسیب یا التهاب داخل مفصل باشد. تشخیص دقیق و درمان اصولی توسط دکتر هومن کوکبی، بهترین جراح و متخصص ارتوپد در تهران بهترین مسیر برای بهبود کامل، جلوگیری از عود و درمان مشکلات زمینه‌ای مفصل زانو است.