آب مروارید چیست و چرا ایجاد می‌شود؟ علل و عوامل خطر - دکتر محمد پریمن

آب مروارید چشم یکی از شایع‌ترین بیماری‌های چشمی در سراسر جهان است که بیشتر در سنین بالا دیده می‌شود. در این بیماری، عدسی شفاف چشم که مسئول تمرکز نور بر روی شبکیه است، به‌تدریج کدر می‌شود و دید فرد کاهش می‌یابد. اگرچه در مراحل اولیه ممکن است فرد تنها تاری مختصری در دید خود احساس کند، اما با گذشت زمان، آب مروارید می‌تواند منجر به نابینایی قابل توجه شود. در این مقاله به‌طور جامع توضیح می‌دهیم که آب مروارید چیست، چگونه شکل می‌گیرد، چه عواملی باعث آن می‌شوند و چگونه می‌توان از آن پیشگیری کرد.

فهرست محتوا

جهت مشاوره با بهترین جراح آب مروارید تبریز با ما تماس بگیرید.

آب مروارید چیست

عدسی چشم ساختاری شفاف و انعطاف‌پذیر است که در پشت عنبیه (بخش رنگی چشم) قرار دارد و به متمرکز کردن نور روی شبکیه کمک می‌کند. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که پروتئین‌های موجود در عدسی تغییر ساختار داده و به‌صورت توده‌هایی تجمع یابند. این تجمع باعث می‌شود نور به‌درستی از عدسی عبور نکند و در نتیجه تصویر بر روی شبکیه به‌صورت تار یا مات شکل بگیرد.

به زبان ساده، آب مروارید یعنی کدر شدن عدسی چشم. این کدری می‌تواند در بخش کوچکی از عدسی یا در کل آن ایجاد شود. با افزایش شدت کدورت، دید فرد بیشتر دچار اختلال می‌شود.

انواع آب مروارید

آب مروارید چشم انواع مختلفی دارد که بر اساس محل تشکیل کدری در عدسی تقسیم‌بندی می‌شود:

۱. اب مروارید هسته‌ای

این نوع در مرکز عدسی (هسته) ایجاد می‌شود و معمولاً با افزایش سن دیده می‌شود. در ابتدا ممکن است باعث بهبود موقت دید نزدیک شود، اما به‌تدریج دید به‌ویژه در نور کم کاهش می‌یابد.

۲. آب مروارید قشری

در این حالت، کدری از لایه‌های بیرونی عدسی آغاز شده و به سمت مرکز پیش می‌رود. بیماران اغلب از خیرگی در نور و دشواری دید هنگام رانندگی در شب شکایت دارند.

۳. اب مروارید چشم زیرکپسولی خلفی

این نوع در بخش پشتی عدسی و نزدیک به کپسول آن ایجاد می‌شود. معمولاً سریع‌تر از سایر انواع پیشرفت می‌کند و در افراد مبتلا به دیابت یا کسانی که داروهای کورتونی مصرف می‌کنند شایع‌تر است.

۴. آب مروارید زیرکپسولی قدامی (Anterior Subcapsular Cataract)

در این حالت، کدری در بخش جلویی عدسی، درست در زیر کپسول قدامی (جلویی) ایجاد می‌شود.علت آن معمولاً آسیب یا التهاب چشمی است، اما می‌تواند در اثر واکنش به داروهای خاص یا ضربه نیز به وجود آید.علائم مشابه سایر انواع است، ولی ممکن است با التهاب چشم همراه باشد.

۵. اب مروارید مادرزادی

برخی نوزادان ممکن است با آب مروارید به دنیا بیایند یا در سال‌های ابتدایی زندگی به آن مبتلا شوند. علل آن معمولاً ژنتیکی، عفونت‌های دوران بارداری یا مشکلات متابولیکی است.

۶. آب مروارید تروماتیک یا ضربه‌ای (Traumatic Cataract)

در اثر ضربه مستقیم به چشم، نفوذ جسم خارجی یا آسیب جراحی ممکن است ساختار عدسی تخریب شود و آب مروارید ایجاد گردد.این نوع ممکن است بلافاصله پس از آسیب ظاهر شود یا سال‌ها بعد بروز کند. بسته به نوع و شدت ضربه، شکل ظاهری آب مروارید متفاوت است.

۷. آب مروارید ثانویه (Secondary Cataract)

این نوع در پی بیماری‌های دیگر یا درمان‌های دارویی به وجود می‌آید. برای مثال، بیماران دیابتی یا افرادی که به مدت طولانی داروهای کورتونی مصرف می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به آن هستند.همچنین، پس از جراحی‌های چشمی مانند جراحی آب مروارید یا شبکیه، ممکن است کدورت ثانویه در کپسول پشت عدسی مصنوعی ایجاد شود که به آن کدورت کپسولی خلفی (Posterior Capsule Opacification) نیز گفته می‌شود. این حالت معمولاً با لیزر درمان می‌شود.

۸. آب مروارید پرتویی (Radiation Cataract)

این نوع در اثر قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض اشعه‌ی یونیزان یا اشعه‌ی ماورای بنفش ایجاد می‌شود.افرادی که در محیط‌های صنعتی، آزمایشگاهی یا پزشکی با منابع تابش سروکار دارند (مانند پرتوکاران و تکنسین‌های رادیولوژی)، در معرض خطر بیشتری قرار دارند.

۹. آب مروارید دیابتی (Diabetic Cataract)

در بیماران مبتلا به دیابت کنترل‌نشده، قند بالا می‌تواند باعث تجمع سوربیتول در عدسی شود. این تجمع باعث جذب آب، تغییر ساختار پروتئین‌های عدسی و در نتیجه کدورت می‌گردد.این نوع معمولاً در سنین پایین‌تر از سایر انواع ظاهر می‌شود و می‌تواند هر دو چشم را درگیر کند.

مراحل پیشرفت آب مروارید چشم

آب مروارید مانند سایر بیماری‌ها مراحل پیشرفت دارد. در هریک از مراحل عدسی چشم به اندازه‌های متفاوت پوشیده می‌شود

جهت مشاوره با بهترین جراح بلفاروپلاستی تبریز با ما تماس بگیرید

1. Immature Cataract (نابالغ یا آب مروارید خفیف)

• تعریف: مرحله‌ی اولیه آب مروارید است که در آن بخش‌هایی از عدسی هنوز شفاف هستند. نور تا حدی عبور می‌کند و دید بیمار فقط اندکی تار می‌شود.
• مشخصه ظاهری در عکس: کدورت فقط در نواحی محدودی از عدسی دیده می‌شود و هنوز بخش شفاف وجود دارد.
• معادل در طبقه‌بندی فارسی: آب مروارید خفیف یا در حال شکل‌گیری.

2. Mature Cataract (بالغ یا رسیده)

• تعریف: در این مرحله کل عدسی کدر می‌شود و دیگر شفافیتی باقی نمی‌ماند. بیمار دید بسیار ضعیفی دارد و فقط نور را حس می‌کند.
• ظاهر در عکس: عدسی کاملاً سفید و مات شده است.
• معادل فارسی: آب مروارید رسیده.

3. Hypermature Cataract (بیش‌رسیده یا کهنه)

• تعریف: مرحله‌ی نهایی است که عدسی بسیار کدر و سفت می‌شود. گاهی مایع داخل عدسی نشت می‌کند و باعث التهاب چشم می‌شود.
• ظاهر در عکس: عدسی ممکن است چروکیده یا جمع‌شده دیده شود، گاهی رنگ قهوه‌ای یا خاکستری تیره دارد.
• معادل فارسی: آب مروارید کهنه یا بیش‌رسیده.

علت آب مروارید چیست

علت دقیق بروز آب مروارید در همه موارد مشخص نیست، اما به‌طور کلی ترکیبی از فرآیندهای طبیعی پیری و عوامل محیطی در ایجاد آن نقش دارند. در سنین بالا، ساختار پروتئین‌های عدسی دچار تغییرات اکسیداتیو می‌شود و در نتیجه عدسی شفافیت خود را از دست می‌دهد. با این حال، عوامل متعددی می‌توانند این فرآیند را تسریع کنند.

عوامل خطر و زمینه‌ساز

سن بالا

شایع‌ترین علت این بیماری افزایش سن است. تقریباً همه افراد بالای ۶۰ سال درجاتی از کدورت عدسی را تجربه می‌کنند، هرچند ممکن است به درمان نیاز نداشته باشند.

قرار گرفتن در معرض نور خورشید

اشعه فرابنفش (UV) موجود در نور خورشید می‌تواند به تدریج به پروتئین‌های عدسی آسیب بزند. افرادی که بدون عینک آفتابی مناسب زیاد در فضای باز فعالیت دارند، بیشتر در معرض خطر هستند.

دیابت

قند خون بالا باعث تغییر ترکیب مایع درون عدسی و تسریع فرآیند کدورت آن می‌شود. بیماران دیابتی باید کنترل دقیق‌تری بر قند خون خود داشته باشند تا احتمال بروز آب مروارید کاهش یابد.

مصرف طولانی‌مدت داروهای کورتونی

داروهای استروئیدی، به‌ویژه در مصرف‌های مزمن یا دوزهای بالا، می‌توانند باعث ایجاد آب مروارید زیرکپسولی خلفی شوند.

سیگار و الکل

سیگار کشیدن و مصرف مداوم الکل هر دو باعث افزایش رادیکال‌های آزاد در بدن می‌شوند و این امر تخریب سلول‌های عدسی را تسریع می‌کند.

آسیب یا جراحی قبلی چشم

ضربه به چشم یا انجام جراحی‌هایی مانند جراحی شبکیه می‌تواند باعث تغییر در ساختار عدسی و احتمال مبتلا شدن به این بیماری چشمی را افزایش می‌دهد.

سابقه خانوادگی

اگر یکی از اعضای خانواده به آب مروارید مبتلا باشد، احتمال بروز آن در سایر افراد خانواده نیز بالاتر است. نقش ژنتیک در برخی انواع آب مروارید مادرزادی نیز به خوبی اثبات شده است.

سایر عوامل

کمبود تغذیه‌ای، چاقی، فشار خون بالا و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص نیز می‌توانند نقش تسریع‌کننده داشته باشند.

بیشتر بخوانید: آیا بازگرداندن بینایی ضعیف شده بدون جراحی ممکن است؟

چگونه آب مروارید ایجاد می‌شود؟

فرآیند تشکیل آب مروارید به‌صورت تدریجی اتفاق می‌افتد. در ابتدا تغییرات کوچکی در ساختار پروتئین‌های عدسی رخ می‌دهد. این پروتئین‌ها در حالت عادی شفاف هستند و اجازه عبور آزادانه نور را می‌دهند. اما به مرور زمان، تحت تأثیر اکسیداسیون، این پروتئین‌ها تغییر شکل می‌دهند، به هم می‌چسبند و رسوباتی ایجاد می‌کنند که مانع عبور نور می‌شوند. این تغییرات ابتدا ممکن است دید را اندکی تار کند اما در ادامه، باعث کاهش شدید وضوح دید، خیرگی در نور، و تغییر در درک رنگ‌ها می‌شود.

نشانه‌های اولیه بروز آب مروارید

این بیماری معمولاً به‌آرامی پیشرفت می‌کند و در مراحل ابتدایی ممکن است فرد تغییر چندانی احساس نکند. اما به مرور، علائم زیر بروز می‌کنند:

• تاری یا مه‌آلود شدن دید
• کاهش دید در شب
• حساسیت به نور و خیرگی
• نیاز به تعویض مکرر شماره عینک
• کم‌رنگ شدن یا تغییر در درک رنگ‌ها
• دید دوگانه در یک چشم

توجه به این علائم در مراحل اولیه اهمیت زیادی دارد، زیرا در صورت تشخیص زودهنگام، می‌توان روند پیشرفت بیماری را کند کرد.

روش‌های پیشگیری از آب مروارید

هرچند روند پیری قابل پیشگیری نیست، اما با رعایت چند نکته می‌توان خطر ابتلا یا پیشرفت این بیماری را کاهش داد:

• استفاده از عینک آفتابی با محافظت در برابر اشعه UV
• ترک سیگار و کاهش مصرف الکل
• مصرف رژیم غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها مانند ویتامین C و E
• کنترل دقیق بیماری‌هایی مانند دیابت و فشار خون
• انجام معاینات منظم چشمی، به‌ویژه از سن ۴۰ سالگی به بعد
• پرهیز از مصرف خودسرانه داروهای کورتونی

نتیجه‌گیری

این بیماری شایع اما قابل درمان است. شناخت علل و عوامل خطر آن به افراد کمک می‌کند تا با سبک زندگی سالم‌تر، از بروز زودهنگام آن پیشگیری کنند. در صورت بروز تاری دید یا تغییر در کیفیت بینایی، مراجعه به چشم‌پزشک ضروری است تا بیماری در مراحل اولیه شناسایی شود. درمان قطعی آب مروارید در بیشتر موارد جراحی است، اما تا پیش از نیاز به عمل، با اصلاح سبک زندگی و مراقبت‌های منظم می‌توان سرعت پیشرفت بیماری را کاهش داد.