تنبلی چشم کودکان: تشخیص و درمان - دکتر مهران زارعی قنواتی

تشخیص و درمان تنبلی چشم کودکان

تنبلی چشم یا همان آمبلیوپی یکی از شایع‌ترین دلایل کاهش بینایی در کودکان است. این مشکل زمانی اتفاق می‌افتد که در دوران زندگی کودک، از یک چشم استفاده لازم و کافی صورت نگیرد و نتواند به طور کامل رشد کند و مسیرهای عصبی بین چشم و مغز به درستی توسعه نیابند. تنبلی چشم یک مشکل ساختاری در خود چشم نیست، بدین معنا که چشم کاملا سالم است ولی مغز اطلاعات لازم را از آن چشم نادیده می‌گیرد. (در ادامه توضیح بیشتری در این خصوص داده می‌شود) بنابراین تشخیص به‌موقع و درمان تنبلی چشم بسیار حائز اهمیت است، زیرا این مشکل تنها در کودکی قابل درمان است.

با تشخیص زودهنگام با روش‌هایی چون استفاده از عینک مناسب، بستن چشم قوی(برای تقویت چشم ضعیف‌تر)، تمرینات مخصوص برای چشم ضعیف میتوان بینایی کودک را بهتر نمود. در این مقاله به بررسی دقیق و کامل علت‌ها، علائم، روش‌های تشخیص و جدیدترین رویکردهای درمانی برای تنبلی چشم در کودکان خواهیم پرداخت تا والدین عزیزو بتوانند با آگاهی کامل به حفظ سلامت بینایی فرزندان خود کمک کنند.

تنبلی چشم (آمبلیوپی) چیست و چرا در کودکان رخ می‌دهد؟

تنبلی چشم عارضه ای است که حتی در صورت استفاده از عینک و یا لنز تماسی بینایی در یکی از چشم ها ( در موارد نادر هر دو چشم) کم می‌شود. این موضوع زمانی رخ می‌دهد که مغز و چشم به درستی نتوانند با هم ارتباط برقرار کنند. در همان دوران اولیه رشد بینایی، مغز برای اینکه یاد بگیرد که چگونه ببیند به ورودی‌های واضح و یکسان از هر دو چشم نیاز دارد. به زبان ساده‌تر می‌توان گفت که مغز باید یاد بگیرد که از هر دو چشم تصویر درست بگیرد و آن‌ها را با هم ترکیب کند اگر یکی از چشم‌ها تصویر تار یا غیرعادی به مغز ارسال کند مغز به مرور زمان ترجیح می‌دهد تا فقط از چشم قوی‌تر استفاده نماید و آن چشم را نادیده بگیرد. این موضوع سبب می‌شود چشم ضعیف‌تر رشد خوبی نکند و به مرور بینایی آن کمتر شود.

چند دلیل که موجب تنبلی چشم در کودکان می‌شود:

• انحراف چشم (استرابیسم): زمانی که چشم‌ها به درستی تراز نیستند و به سمت‌های مختلف نگاه می‌کنند (مثل چشم‌های ضربدری یا واگرا). در این حالت، مغز برای جلوگیری از دوبینی، تصویر ارسالی از چشم منحرف را نادیده می‌گیرد.
• خطاهای انکساری نابرابر (آنیزومتروپی): زمانی که یک چشم نیاز به عینک بسیار متفاوتی نسبت به چشم دیگر دارد. به عنوان مثال، یک چشم ممکن است نزدیک‌بین یا دوربین‌تر از چشم دیگر باشد و تصویر واضحی به مغز نفرستد.
• مشکلات بینایی مسدود کننده (مانع دید): هر چیزی که مانع رسیدن نور به شبکیه چشم شود، مانند آب مروارید مادرزادی، افتادگی پلک (پتوز) شدید، یا کدورت قرنیه، می‌تواند منجر به تنبلی چشم شود. در این موارد، مغز هرگز فرصت یادگیری دیدن با آن چشم را پیدا نمی‌کند.

بیشتر بخوانید: بیماری‌های چشمی در نوزادان و نحوه تشخیص زودهنگام

چگونه علائم و نشانه‌های تنبلی چشم در کودکان را تشخیص دهیم؟

تشخیص تنبلی چشم در کودکان کار آسانی نیست، زیرا کودکان معمولاً خودشان از مشکل بینایی خود آگاه نیستند و یا نمی‌توانند آن را بیان کنند. به همین دلیل، والدین و مراقبین باید به علائم ریز دقت کنند و معاینات دوره‌ای چشم‌پزشکی را جدی بگیرند. برخی از علائم و نشانه‌هایی که ممکن است نشان‌دهنده تنبلی چشم باشند عبارتند از:

• انحراف واضح چشم: یکی از چشم‌ها به طور مداوم به داخل، خارج، بالا یا پایین منحرف می‌شود.
• مالیدن مکرر چشم یا بستن یک چشم: کودک ممکن است برای دیدن بهتر، یک چشم خود را ببندد یا به طور مداوم آن را بمالد.
• کج کردن سر: برای جبران ضعف بینایی، کودک ممکن است سر خود را به یک سمت خاص کج کند.
• پوشاندن چشم: زمانی که یک چشم کودک پوشیده می‌شود، کودک ناراحت شده و یا نمی‌تواند خوب ببیند.
• مشکل در تشخیص عمق: ممکن است کودک در فعالیت‌هایی که نیاز به درک عمق دارند، مانند گرفتن توپ یا ریختن مایعات، مشکل داشته باشد.
• افت تحصیلی یا مشکل در خواندن: در برخی موارد، ضعف بینایی می‌تواند بر عملکرد تحصیلی کودک تأثیر بگذارد.

اگر هر کدام از این موارد را مشاهده نمودید کودک را برای معاینه به چشم‌پزشک ببرید تا بررسی‌های دقیق صورت گیرد زیرا تشخیص به‌موقع می‌تواند درمان را سریع‌تر و موثرتر نماید.

مشاهده کنید: بهترین دکتر جراح و متخصص چشم

روش‌های تشخیص تنبلی چشم

اهمیت تشخیص زودهنگام و راهکارهای درمانی موثر برای تنبلی چشم کودکان

تشخیص و درمان زودهنگام تنبلی چشم بسیار حائز اهمیت است. مغز کودکان تا حدود 8-9 سالگی از انعطاف‌پذیری (پلاستیستی) بالایی برخوردار است. بدین معنا که در این سن، مسیرهای عصبی بین چشم و مغز هنوز در حال رشد و شکل‌گیری هستند و می‌توان آن‌ها را تحریک و تقویت کرد. هر چه درمان زودتر شروع شود، احتمال اینکه بینایی چشم ضعیف‌تر بهتر شود، بیشتر خواهد بود. تأخیر در درمان می‌تواند باعث دست دادن دائمی بینایی در چشم تنبل شود که در صورت جراحی در بزرگسالی نیز قابل برگشت نیست. بنابراین هر چه سریع‌تر درمان آغاز شود نتیجه بهتر و دائمی‌تر به دست خواهد آمد.

5 روش‌ درمانی رایج تنبلی چشم

درمان تنبلی چشم به علت اصلی آن بستگی دارد و اغلب شامل چندین مرحله است:

1. اصلاح علت زمینه‌ای: اگر تنبلی چشم به دلیل آب مروارید، افتادگی پلک یا انحراف شدید چشم باشد، ابتدا باید با جراحی یا سایر روش‌ها، مشکل اصلی برطرف شود.
2. تصحیح خطاهای انکساری: در صورت وجود نزدیک‌بینی، دوربینی یا آستیگماتیسم، کودک باید عینک مناسب را به طور مداوم استفاده کند. این کار به مغز اجازه می‌دهد تا تصویری واضح از چشم ضعیف دریافت کند.
3. پوشاندن چشم سالم (Patching): این یکی از مؤثرترین و رایج‌ترین روش‌های درمانی است. با پوشاندن چشم قوی‌تر برای چندین ساعت در روز، مغز مجبور می‌شود از چشم ضعیف‌تر استفاده کند و مسیرهای عصبی آن تقویت شوند. مدت زمان و نحوه استفاده از پچ توسط چشم‌پزشک تعیین می‌شود.
4. قطره آتروپین:  در بعضی موارد به جای پچ، قطره آتروپین در چشم قوی‌تر ریخته می‌شود. این قطره باعث تار شدن موقت بینایی چشم قوی می‌شود و مغز را وادار به استفاده از چشم تنبل می‌کند.
5. ورزش‌های چشمی (Vision Therapy): این ورزش‌ها می‌توانند به بهبود هماهنگی بین چشم‌ها، تقویت عضلات چشم و بهبود پردازش بینایی کمک کنند. این روش‌ها معمولاً مکمل درمان‌های اصلی هستند.

بیشتر بخوانید: تاثیر بازی دیجیتال بر چشم کودک

نتیجه گیری:

تنبلی چشم در کودکان یک عارضه مهم و شایع بوده که تشخیص زودهنگام آن باعث می‌شود درمان موثرتر و بهتری صورت گیرد.درمان‌هایی چون استفاده از عینک مناسب، بستن چشم قوی‌تر یا تمرین‌های مخصوص می‌تواند کمک زیادی به تقویت چشم تنبل کند. بهترین زمان برای درمان این مشکل، دوران کودکی است زیرا مغز هنوز قابلیت یادگیری و اصلاح را دارد. بنابراین مراجعه منظم به چشم‌پزشک و توجه به علائم، کلید حیاتی در حفظ بینایی کودکان است.

سوالات متداول

1. تنبلی چشم چیست؟ در تنبلی چشم، مغز و چشم به درستی نمی‌توانند با هم ارتباط برقرار کنند. بنابراین یکی از چشم‌ها ضعیف‌تر شده و مغز بیشتر از چشم قوی‌تر استفاده می‌کند، به همین دلیل چشم ضعیف‌تر به مرور زمان تنبل می‌گردد.
2. آیا تنبلی چشم با عینک رفع می‌شود؟ بله، در خیلی از موارد عینک کمک زیادی می‌کند، ولی اغلب با بستن چشم قوی‌تر یا درمان‌های دیگر هم ترکیب می‌شود تا بهترین نتیجه بدست آید.
3. تا چه سنی می‌شود تنبلی چشم را درمان کرد؟ بهترین زمان درمان قبل از ۸ یا ۹ سالگی است. بعد از این زمان، درمان سخت‌تر می شود و ممکن است بینایی کامل برنگردد.
4. چگونه تشخیص دهیم کودک تنبلی چشم دارد؟ اگه چشم کودک انحراف دارد، سرش را کج می‌کند، یک چشمش رو زیاد می‌مالد یا موقع پوشاندن یک چشم ناراحت می‌شود، باید سریعا به چشم‌پزشک برای معاینه مراجعه کرد.
5. آیا درمان تنبلی چشم درد دارد؟ خیر، معمولاً درمان این عارضه درد ندارد. امکان دارد کودک در ابتدا  با بستن چشم یا قطره اذیت شود، ولی به مرور عادت خواهد کرد.

پیام بگذارید لغو پاسخ