فیزیوتراپی در آسیب نخاعی یکی از بیمارانی که آسیب می بینند توسط متخصصین درمان می شوند. href="https://dr-jamaly.com/">کلینیک فیزیوتراپی سینوهه در شریعتی تهران ارائه می شود. آسیب نخاعی یکی از جدی‌ترین و پیچیده‌ترین آسیب‌های سیستم عصبی است که می‌تواند بر عملکرد بدن تأثیر بگذارد و بر کیفیت زندگی افراد بگذرد. نخاعی که نقش حیاتی در انتقال نورهای عصبی بین مغز و سایر بخش‌های بدن دارد، در اثر ضربه یا بیماری ممکن است آسیب ببیند. این آسیب می‌تواند باعث فلج شدن، بی‌حسی، یا حتی از کار افتادن کامل برخی از عملکردهای حیاتی بدن شود.

فیزیوتراپی آسیب نخاعی نه‌تنها به بازیابی قدرت عضلانی و تحرک فرد کمک می‌کند، بلکه نقشی اساسی در جلوگیری از عوارضی مانند زخم بستر، خشکی مفاصل و تحلیل دارد. در واقع، فیزیوتراپی پلی است میان آسیب و بازگشت به زندگی عادی.

آسیب نخاعی (Spinal Cord Injury) به هر نوع آسیب وارد شده به نخاع اطلاق می‌شود که باعث اختلال در عملکرد حسی، حرکتی یا خودکار بدن می‌شود. نخاع بخشی حیاتی از سیستم عصبی مرکزی است که در کانال مهره‌ای قرار گرفته و به عنوان جاده‌ای برای پیام‌های عصبی بین مغز و بدن می‌کند.

این نوع آسیب می‌تواند به‌صورت کامل یا ناقص باشد. در آسیب کامل، فرد همه حس و حرکت زیر ناحیه آسیب را از دست می دهد؛ اما در آسیب ناقص، ممکن است مقداری از عملکرد حسی یا حرکتی حفظ شود. آسیب شدید، محل آن در نخاع و میزان آسیبی که به رشته‌های عصبی وارد می‌شود، تعیین‌کننده نوع و شدت علائم خواهد بود.

در بسیاری از موارد، آسیب نخاعی به‌دنبال ضربه‌های شدید مانند تصادف، سقوط یا سقوط جسم سنگین به پشت ایجاد می‌شود. همچنین بیماری‌هایی مانند تومورها، آسیب‌ها یا مشکلات مادرزادی نیز می‌توانند زمینه‌ساز آسیب نخاعی باشند.

علل شایع آسیب نخاعی

درک علل آسیب نخاعی کمک می‌کند تا بتوان با روش‌های پیشگیرانه از بروز آن جلوگیری کرد. برخی از آسیب‌ها ممکن است به‌طوری‌که امکان‌پذیر باشد و غیرقابل پیش‌بینی رخ دهد، اما بسیاری از آن‌ها شرایطی هستند که می‌توانند از آن‌ها جلوگیری کنند.

تصادفات رانندگی
یکی از اصلی‌ترین آسیب‌های نخاعی در سراسر جهان، تصادفات وسایل نقلیه موتوری است. برخورد شدید خودروها یا پرت شدن راننده از وسیله نقلیه می‌تواند فشار شدید و مستقیم به ستون فقرات وارد کند. این نوع آسیب‌ها در ناحیه گردنی و پشتی رخ می‌دهند.

سقوط از ارتفاع
سطوحی که از ارتفاع زیاد مانند نردبان، پله، یا سقف می‌شوند، در معرض آسیب مستقیم به ستون فقرات هستند. این موارد بیشتر در ساختمانی، سالمندان و کودکان می‌شود. ضربه شدید می تواند منجر به شکستگی مهره ها و آسیب به نخاع شود.

صدمات ورزشی
ورزش‌هایی مانند شیرجه در آب کم‌عمق، فوتبال، کشتی، یا اسب‌سواری می‌توانند در برخورد شدید با سر یا پشت، باعث آسیب نخاعی شوند. ورزشکاران باید از تجهیزات ایمنی مناسب استفاده کنند و آموزش های پیشگیرانه ببینند.

بیماری‌های نخاعی
در برخی موارد، آسیب آسیب‌های ناشی از یک زمینه بیماری است. مثلاً تومورهای نخاعی، ام‌اس، یا آسیب‌هایی مانند آب‌های اپیدورال می‌توانند فشاری بر نخاع وارد کرده و عملکرد آن را مختل کنند.

خشونت فنی
ضربات چاقو، گلوله یا دیگر اشکال خشونت نیز می‌توانند باعث پارگی یا قطع نخاع شوند. این موارد در مناطقی با سطح بالاتر از رایج‌تر است.

این عوامل خطر را می‌توان به افراد و خانواده‌ها در تصمیم‌گیری ایمن‌تر کمک کرد. از کمربند ایمنی، رعایت نکات ایمنی در محل کار و خانه، و توجه به سلامت عمومی از جمله مهم است که در کاهش احتمال آسیب نخاعی خواهد بود.

علائم و نشانه‌های آسیب نخاعی

شناخت علائم آسیب نخاعی نقش مهمی در تشخیص زودهنگام و شروع به‌موقع درمان دارد. این علائم بسته به محل آسیب و شدت آن می‌توانند متفاوت باشند، اما معمولاً در دو دسته علائم حسی و حرکتی تقسیم‌بندی می‌شوند.

علائم حسی

• از دست دادن حس لمس، درد یا دما در نواحی زیر آسیب
• احساس سوزش، گزگز یا بی‌حسی
• ناتوانی در تشخیص عوامل بدن

علائم حرکتی

• ضعف یا فلج در دست‌ها یا پاها
• سفتی یا اسپاستیسیته
• از بین رفتن هماهنگی عضلانی

علائم خودکار

• اختلال در عملکرد مثانه یا روده
• مشکلات تنفسی، به‌ویژه در آسیب‌های گردنی
• اختلال در عملکرد جنسی

این علائم ممکن است پس از آسیب ظاهر شوند یا به‌تدریج طی چند ساعت یا روز شدت پیدا کنند. در صدمه کامل، هر کدام از عملکردهای زیر ناحیه آسیب را از دست می‌دهند، در حالی که در آسیب ناقص ممکن است برخی‌ها باقی بمانند.

شناسایی به‌موقع این علائم توسط فرد یا اطرافیان، و انتقال سریع به مرکز درمانی می‌تواند امکان بازیابی عملکرد را افزایش دهد. همچنین اطلاعات جامعه درباره علائم آسیب نخاعی می‌تواند در نجات جان انسان‌ها و هوا از وخامت مکان نقش بزرگی ایفا کند.

اهداف فیزیوتراپی در آسیب نخاعی

فیوتراپی نقش غیربل انکاری در بهبود عملکرد بیماران مبتلا به آسیب نخاعی. این درمان‌ها برای بازگرداندن آن‌ها از دست‌رفته به کار می‌رود، بلکه از بروز عوارض جبران‌ناپذیر نیز جلوگیری می‌کند.

بهبود عملکرد حرکتی
یکی از اهداف اصلی فیزیوتراپی، بازگرداندن حرکت و افزایش قدرت قدرت است. تمرین‌های خاص برای اندام‌های فوقانی یا تحتانی بسته به محل آسیب دیدگی می‌شوند. حتی در آسیب‌های کامل، حرکت با کمک دستگاه‌های الکتریکی می‌تواند مفید باشد.

پیشگیری از عوارض ثانویه

• زخم بستر: با تغییر وضعیت بیمار و تمرین‌های کششی جلوگیری از می‌شود.
• خشکی مفاصل:های دامنه حرکتی کمک می‌کنند تا مفاصل تمرین پذیرپذیر بمانند.
• آتروفی عدلانی: تمرینات مقاومتی و ایزومتریک برای حفظ حجم عضله حیاتی هستند.

ارتقاء کیفیت زندگی
فیزیوتراپی باعث می‌شود فرد به‌تدریج فعالیت‌های روزمره را دوباره یاد بگیرد. از نشستن تا استفاده از ویلچر یا حتی ایستادن با کمک وسایل حمایتی. همچنین درمانگران با آموزش به خانواده، محیط خانه را برای استقلال بیشتر آماده می‌کنند.

مراحل فیزیوتراپی پس از آسیب نخاعی

فیزیوتراپی برای آسیب نخاعی یک پروسه چندمرحله‌ای است که در طول زمان و وضعیت بیمار تنظیم می‌شود. این مراحل به‌صورت پیوسته از زمان بستری تا بازگشت به خانه و حتی پس از آن ادامه می‌یابد. هر مرحله با هدفی خاص و برنامه‌ای طراحی می‌شود.

مرحله حاد (مرحله حاد)
در این مرحله که از آسیب شروع می‌شود، هدف اصلی تثبیت وضعیت بیمار و جلوگیری از عوارض احتمالی است:

• تمرینهای تهدیدی برای جلوگیری از ریوی
• جابجایی مکرر برای جلوگیری از زخم
• تمرینات ملایم برای دامنه حرکتی مفاصل

مرحله تحت‌حاد (فاز زیر حاد)
پس از تثبیت وضعیت بیمار، فیزیوتراپی به تمرینات تخصصی انتقال می‌شود:

• آموزش نشستن، چرخیدن در تخت و استفاده از ویلچر
• تمرینات مقاومتی برای تقویت قدرت
• تمرینات کنترل و هماهنگی

مرحله بازتوانی (مرحله توانبخشی)
در این مرحله هدف افزایش استقلال فردی است:

• آموزش راه‌رفتن با وسایل کمکی (در موارد خاص)
• تمرینات پیشرفته برای بازآموزی فعالیتهای معمولی مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن، یا حرکت در خانه
• کار با تیم توانبخشی شامل فیزیوتراپیست، کاردرمانگر و روانشناس

تکنیک‌های متداول در فیزیوتراپی آسیب نخاعی

برای بیماران مبتلا به آسیب نخاعی، روشهای درمانی بسیار متنوع و تخصصی می‌شود. انتخاب هر روش به نوع آسیب، سطح مدیریت و ارزیابی درمانی دارد. در این بخش به مهم‌ترین تکنیک‌های فیزیوتراپی می‌پردازیم.

تمرینات دامنه حرکتی (ROM)
این تمرینات به حفظ یا افزایش دامنه حرکتی مفاصل کمک می‌کنند. دو نوع تمرین اصلی در این بخش وجود دارد:

فعال: بیمار با کمک بدون کمک حرکت را انجام می‌دهد.

غیرفعال: فیزیوتراپیست در مجموع را بدون حرکت فعال بیمار حرکت می‌دهد.

تمرینات مقاومتی
برای تقویت ضعیف شده از وزنه‌های سبک یا باند کشی استفاده می‌شود. این تمرینات برای افزایش تحمل عضلانی کمک می‌کنند.

تحریک الکتریکی (FES)
با جریان الکتریکی، غیرفعال حرکت می کند و منقبض می شود. این روش در هوای آتروفی و حتی در تمرین راه‌رفتن کاربرد دارد.

درمانهای عملکردی و وضعیتی
آموزش نشستن، حفظ تعادل در حالت نشسته و ایستادن، و جلوگیری از زمین خوردن از این تکنیک‌هاست. معمولاً از توپهای درمانی یا تخته‌های ترکیبی استفاده می‌شود.

تمرینات تنفسی
در آسیب‌های گردنی، تقویت تنفسی برای بهبود وضعیت ریوی حیاتی است. تمریناتی مانند دم عمیق، استفاده از دستگاه اسپیروتر و تمرینات کنترل بازدم توصیه می‌شود.

کار با وسایل کمکی
فیزیوتراپیست‌ها به استفاده از عصا، واکر، ویلچر، یا بریس‌های مخصوص برای آموزش می‌دهند. این ابزارها برای استقلال بیشتر فرد حیاتی‌اند.

هیدروتراپی (آب‌درمانی)
آب با کاهش وزن بدن، حرکت را آسان‌تر می‌کند و برای تقویت و کاهش درد بسیار مفید است.

ترکیب این روش‌ها با یک برنامه منظم می‌تواند تغییر مثبتی در وضعیت حرکتی، روحی و کیفیت زندگی بیمار ایجاد کند. هر تکنیک به پیشرفت فردی قابل تنظیم و اصلاح است.

سؤالات متداول

1- آیا فیزیوتراپی می‌تواند باعث راه‌رفتن دوباره بیمار بیمار شود؟
آسیب به نوع و شدت دارد. در برخی از آسیب‌های ناقص، بیمار با تمرین مستمر ممکن است راه‌رفتن را تا حدودی بازیابد انجام دهد.

2، چه مدت پس از آسیب می‌توان فیزیوتراپی را آغاز کرد؟
درمان پس از تثبیت شرایط بیمار، حتی در ICU می‌توان فیزیوتراپی را آغاز کرد. هرچه زودتر شروع شود، نتایج بهتری حاصل شود.

3، آیا فیزیوتراپی در منزل هم امکان پذیر است؟
بله. بسیاری از تمرینات می‌توانند توسط خانواده یا با حضور فیزیوتراپیست در منزل انجام شوند. تجهیز منزل نیز به کمک می‌کند.

چهار، فیزیوتراپی چقدر در کنترل درد بیمار نخاعی است؟
تمرینات حرکتی و روش‌هایی مانند الکتروتراپی می‌توانند درد مزمن را کاهش دهند و عملکرد روزمره را بهبود بخشند.

۵٫ آیا بیمه‌ها هزینه فیزیوتراپی را پوشش می‌دهند؟
بسته به نوع بیمه و طرح درمانی، برخی یا تمام هزینه های فیزیوتراپی می توانند تحت پوشش قرار گیرند. بررسی شرط بیمه است.