فوبیا اجتماعی

اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder یا SAD) که گاهی با نام قدیمی‌تر فوبیا اجتماعی نیز شناخته می‌شود، وضعیتی فراتر از کمرویی معمولی است. این اختلال با ترس یا اضطراب شدید، مداوم و نامتناسب در مورد یک یا چند موقعیت اجتماعی مشخص می‌شود؛ موقعیت‌هایی که فرد احساس می‌کند ممکن است مورد بررسی دقیق، موشکافی یا قضاوت منفی دیگران قرار گیرد. شیوع این اختلال قابل توجه است و می‌تواند تاثیرات منفی عمیقی بر روابط بین فردی، عملکرد تحصیلی، پیشرفت شغلی و کیفیت کلی زندگی فرد بگذارد. درک صحیح ماهیت فوبیا اجتماعی و تمایز آن از اضطراب‌های طبیعی، گام اول برای تشخیص و مداخله موثر است. معیارهای تشخیصی فوبیا اجتماعی بر اساس DSM-5 تشخیص دقیق اختلال اضطراب اجتماعی توسط متخصصان سلامت روان و بر اساس معیارهای مشخص شده در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) صورت می‌گیرد. فرد باید فوبیا را در مورد موقعیت‌های اجتماعی که احتمال بررسی شدن توسط دیگران وجود دارد (مانند گفتگو، ملاقات با افراد ناآشنا، مشاهده شدن حین خوردن یا نوشیدن، یا اجرا در مقابل دیگران) تجربه کند. فرد نگران است که مبادا کاری انجام دهد یا علائم اضطراب (سرخ شدن، لرزیدن، تعریق) او مشخص شده و این موضوع به تحقیر یا طرد شدن او منجر شود. این موقعیت‌ها تقریبا همیشه باعث ترس یا اضطراب می‌شوند و فرد یا فعالانه از آن‌ها اجتناب می‌کند یا با پریشانی شدید تحملشان می‌کند. در واقع، فوبیا اجتماعی باید با تهدید واقعی موقعیت نامتناسب باشد، حداقل شش ماه ادامه یابد و باعث رنج یا اختلال قابل توجه در عملکرد شود. همچنین باید سایر اختلالات روانی، اثرات مواد یا بیماری‌های پزشکی رد شوند. DSM-5 همچنین مشخص‌کننده فقط عملکردی (Performance Only Specifier) را برای مواردی در نظر گرفته که ترس صرفا به اجرا یا صحبت در جمع محدود می‌شود. تمایز اضطراب اجتماعی از کمرویی طبیعی و هراس‌های مشخص مهم است که اختلال اضطراب اجتماعی (SAD) را با کمرویی طبیعی اشتباه نگیریم. کمرویی یک ویژگی شخصیتی است که ممکن است باعث ناراحتی خفیف در موقعیت‌های اجتماعی شود، اما معمولا منجر به اختلال شدید در عملکرد یا اجتناب گسترده نمی‌شود. در مقابل، SAD با ترس و اضطراب بسیار شدیدتر، فراگیرتر و ناتوان‌کننده‌تر همراه است. باید SAD را از هراس‌های مشخص (Specific Phobia) افتراق داد. در حالی که کانون ترس در فوبیا اجتماعی ترس از ارزیابی منفی توسط دیگران در بستر تعاملات یا عملکردهای اجتماعی است، در هراس‌های مشخص، ترس به شدت بر یک شیء یا موقعیت بسیار خاص (مانند ترس از حیوانات، ارتفاع، پرواز یا تزریق) متمرکز است. تشخیص افتراقی دقیق توسط متخصص برای برنامه‌ریزی درمان ضروری است. موقعیت‌های هراس‌انگیز شایع و تظاهرات بالینی افراد مبتلا به فوبیا اجتماعی ممکن است از طیف وسیعی از موقعیت‌ها بترسند و از آن‌ها اجتناب کنند. موقعیت‌هایی که شاید در نگاه بسیاری از افراد معمولی به نظر برسند. شناخت این موقعیت‌ها به درک بهتر این اختلال کمک می‌کند: - تعاملات اجتماعی: مانند شروع یا ادامه گفتگو با دیگران (به خصوص افراد ناآشنا)، شرکت در مهمانی‌ها. - مشاهده شدن: مانند غذا خوردن، نوشیدن یا نوشتن در حضور دیگران. - عملکرد در حضور دیگران: مانند صحبت کردن در جمع، ارائه کنفرانس، اجراهای ورزشی یا موسیقی. تظاهرات بالینی این اختلال چندوجهی است. از نظر شناختی، فرد درگیر افکار منفی خودآیند درباره خود و قضاوت دیگران است (حتما فکر می‌کنند من احمق هستم، صدایم می‌لرزد و همه می‌فهمند). از نظر رفتاری، اجتناب از موقعیت‌های ترسناک شایع‌ترین راهبرد است، اما استفاده از رفتارهای ایمنی (Safety Behaviors) مانند پرهیز از تماس چشمی، تمرین بیش از حد صحبت‌ها یا نوشیدن الکل قبل از موقعیت اجتماعی نیز دیده می‌شود. علائم فیزیولوژیک نیز بسیار آزاردهنده هستند و شامل سرخ شدن (Blushing)، تعریق شدید، لرزش دست‌ها یا صدا، تپش قلب، مشکلات گوارشی (مانند دل‌پیچه) و احساس تنگی نفس می‌شوند. دامنه این علائم می‌تواند بیانگر شدت فوبیا اجتماعی باشد. رویکردهای درمانی مبتنی بر شواهد برای فوبیا اجتماعی خوشبختانه، اختلال اضطراب اجتماعی به خوبی برای درمان فوبیا اجتماعی پاسخ می‌دهد. درمان‌های اصلی مبتنی بر شواهد شامل روان‌درمانی و دارودرمانی هستند. البته هر یک از این درمان‌ها شرایط خاص خود را دارند و به همین خاطر برای انتخاب آن‌ها باید با پزشک متخصص مشورت کنید. برخی از روش‌های درمانی فوبیا اجتماعی: - روان‌درمانی: درمان شناختی-رفتاری (Cognitive Behavioral Therapy – CBT) به عنوان مؤثرترین رویکرد شناخته می‌شود. - آموزش روانی درباره ماهیت اضطراب اجتماعی. - بازسازی شناختی برای شناسایی و به چالش کشیدن افکار منفی خودآیند و باورهای ناکارآمد. - مواجهه درمانی (Exposure Therapy) که شامل رویارویی تدریجی و برنامه‌ریزی شده با موقعیت‌های اجتماعی ترسناک است تا اضطراب کاهش یابد. - گاهی آموزش مهارت‌های اجتماعی (Social Skills Training) در صورت نیاز. CBT می‌تواند به صورت فردی یا گروهی انجام شود. - دارودرمانی: داروهای ضدافسردگی از دسته‌های مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) و مهارکننده‌های بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین (SNRIs) معمولا به عنوان خط اول درمان دارویی برای فوبیا اجتماعی در نظر گرفته می‌شوند. از طرفی، داروهای دیگر مانند بنزودیازپین‌ها (Benzodiazepines) یا بتابلاکرها (Beta-blockers) ممکن است گاهی برای کنترل اضطراب موقعیتی (مثلا قبل از یک سخنرانی) تجویز شوند، اما به دلیل خطر وابستگی یا عوارض جانبی، درمان اصلی محسوب نمی‌شوند. مدیریت و درمان تخصصی فوبیا اجتماعی در مرکز تخصصی نورالی اختلال اضطراب اجتماعی یا فوبیا اجتماعی، چالشی واقعی برای بسیاری از افراد است که می‌تواند آن‌ها را از دستیابی به پتانسیل کامل خود در زندگی باز دارد. با این حال، این اختلال یک بن‌بست نیست. با تشخیص درست و به‌موقع و با استفاده از درمان‌های مؤثر و مبتنی بر شواهد علمی مانند درمان شناختی-رفتاری و در صورت نیاز دارودرمانی، افراد می‌توانند یاد بگیرند که چگونه اضطراب خود را مدیریت کنند. مرکز مشاوره و خدمات روانشناختی نورالی با تیمی از متخصصان مجرب در زمینه تشخیص و درمان اختلالات اضطرابی، آماده ارائه خدمات مبتنی بر دانش روز به مراجعان گرامی است. اگر با علائم اضطراب اجتماعی دست و پنجه نرم می‌کنید، برای ارزیابی دقیق و شروع یک برنامه درمانی مؤثر با ما تماس بگیرید.