عیوب انکساری چشم: علل، علایم و روش‌های درمانی موثر - دکتر محمد پریمن

عیوب انکساری چشم (Refractive Errors) از شایع‌ترین مشکلات بینایی در سراسر جهان هستند که میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این عیوب زمانی رخ می‌دهند که شکل چشم نور را به‌درستی روی شبکیه متمرکز نمی‌کند و باعث تاری دید می‌شود. در این مقاله، به بررسی انواع عیوب انکساری، علل بروز آن‌ها، عیوب انکساری چشم کودکان و علائم هشداردهنده و روش‌های درمانی مؤثر عیوب انکساری می‌پردازیم.

عیوب انکساری چشم چیست؟

عیوب انکساری به شرایطی گفته می‌شود که در آن چشم قادر به تمرکز صحیح نور بر روی شبکیه نیست. این مشکل می‌تواند ناشی از تغییر در شکل قرنیه، عدسی یا طول کره چشم باشد. چهار نوع اصلی عیوب انکساری عبارتند از:

1. نزدیک‌بینی (میوپی)
2. دوربینی (هایپروپی)
3. آستیگماتیسم
4. پیرچشمی (پرسبیوپی)

هر یک از این مشکلات بینایی علائم و روش‌های درمانی خاص خود را دارند.

انواع عیوب انکساری چشم

۱. نزدیک‌بینی (میوپی)

نزدیک‌بینی (به انگلیسی: Myopia) یکی از عیوب انکساری چشم به معنی این است که چشم بیمار نوشته‌ها و علامت‌ها را در فاصله نزدیک تشخیص می‌دهد، ولی در فاصله دور (نسبت به افراد سالم) نمی‌تواند تشخیص دهد.

آسیایی‌ها و زنان بیشتر دچار نزدیک بینی می‌شوند. بیش از ۳۰٪ افراد جهان دچار درجاتی از نزدیک بینی هستند.

نزدیک بینی اغلب به دلیل زیاد بودن تحدب عدسی چشم و بزرگتر بودن طول کرهٔ چشم نسبت به حالت عادی بوده که نقطه کانونی عدسی روی شبکیه قرار نمی‌گیرد و در جلوی آن تشکیل می‌شود.

افراد نزدیک بین فقط وقتی تصویر جسمی را واضح می‌بینند که جسم به چشم آن‌ها نزدیک باشد. آن‌ها باید از عدسی واگرا (مقعر) در عینک خود استفاده کنند.

این بیماری ارثی است ولی به عوامل دیگری به جز ژن نیز بستگی دارد. معمولاً در دوران کودکی ظاهر می‌شود و پس از ایجاد با رشد بدن و چشم منجر به افزایش طول چشم می‌شود، شدت آن افزایش یافته و شماره عینک بالاتر می‌رود.

اصلاح دید با عدسی مقعر یا واگرا است. گاه از لنز تماسی نیز استفاده می‌شود. درمان توسط جراحی با لیزر است.

عینک افراد نزدیک‌بین شمارهٔ منفی دارد و هرچه چشم ضعیف‌تر باشد شماره بالاتر خواهد بود.

علائم نزدیک‌بینی:

• تاری دید در مشاهده اشیاء دور
• نیاز به نیمه‌باز کردن چشم‌ها برای دیدن بهتر
• سردردهای ناشی از خستگی چشم

درمان نزدیک‌بینی:

• استفاده از عینک یا لنزهای تماسی با عدسی مقعر
• جراحی‌های اصلاحی مانند لیزیک (LASIK) یا PRK

۲. دوربینی (هایپروپی)

دوربینی (به انگلیسی: Hyperopia) یکی از عیوب انکساری چشم و به معنی این است که چشم بیمار در دیدن اشیای نزدیک دچار اشکال باشد.

حدود ۲۵٪ افراد جامعه دچار این مشکل می‌شوند و این افراد اشیا دور را بهتر از اشیا نزدیک میبینند.

دوربینی اغلب به دلیل کم بودن تحدب قرنیه چشم یا کوچکتر بودن کرهٔ چشم این افراد نسبت به حالت عادی بوده که نقطه کانونی عدسی روی شبکیه قرار نمی‌گیرد و در پشت آن تشکیل می‌شود.وفرد مجبوراست سرش را از اجسام دور کرده تا تصویر روی شبکیه بیفتد

شیوع دوربینی از نزدیک‌بینی کمتر است. دوربینی در اغلب موارد ارثی است. در دوران سالمندی ما بیماری پیرچشمی را داریم که در بعضی موارد با دوربینی اشتباه گرفته می‌شود ولی پیرچشمی هم توانایی دید نزدیک و هم دید دور مختل می‌شود. پیرچشمی به علت کاهش دامنه تطابق در نتیجه تغییرات ناشی از پیری در عدسی چشم رخ می‌دهد. بسیاری از بچه‌ها با دوربینی متولد می‌شوند و بعضی آن را مدتی پس از تولد دچار می‌شوند.

اصلاح دید

اصلاح دید با به کاربردن عینک با عدسی محدب یا همگرا است. گاه از لنز تماسی مثبت نیز استفاده می‌شود. درمان جدیدتر جراحی قرنیه با لیزر است.

شمارهٔ عینک افراد دوربین مثبت است و هرچه چشم ضعیف‌تر باشد شماره بالاتر خواهد بود.

علائم دوربینی:

• مشکل در تمرکز روی اشیاء نزدیک
• خستگی چشم و سردرد پس از مطالعه
• نیاز به فاصله گرفتن از متن برای خواندن

درمان دوربینی:

• عینک یا لنزهای تماسی با عدسی محدب
• جراحی‌های انکساری مانند لیزیک یا لنزهای داخل چشمی

۳. آستیگماتیسم

آستیگماتیسم یا کژبینی (به انگلیسی: Astigmatism) یکی از شایع‌ترین مشکلات اپتیکی چشم است، و معمولاً علت آن نامنظمی شکل و انحنای قرنیه یا عدسی است. گاهی نیز علت آن نامنظمی شکل و انحنای لنز که در پشت عنبیه قرار دارد.

آستیگماتیسم حالتی است که چند تا از دیوپترهای چشم کرویت، خود را از دست داده‌است.

اگر چشم را به عنوان یک عدسی کروی در نظر بگیریم. هرگاه این عدسی از حالت کروی خارج شود و به سمت حالت بیضوی برود (شبیه خربزه). در این صورت دارای دو کانون خطی به جای یک کانون نقطه‌ایی خواهد بود. در نتیجه تصاویر به دلیل انکسار نامساوی در قسمت‌های مختلف قرنیه کاملاً بر روی شبکیه متمرکز نمی‌شوند و تصاویر چه دور و چه نزدیک تار می‌شوند؛ بنابراین افرادیکه دچار درجات بالایی از آستیگماتیسم هستند نه تنها همانند افراد نزدیک‌بین اشیای دور را تار می‌بینند، بلکه اشیای نزدیک را هم تار می‌بینند. افراد آستیگمات گاهی نورهای اضافی در مسیر دید خود می‌بینند.

انواع آستیگماتیسم

در عمل چشم‌های آستیگمات به سه شکل خود را بروز می‌دهند:

• آستیگماتیسم ساده
• آستیگماتیسم مرکب
• آستیگماتیسم مخلوط[۳]

در تقسیم‌بندی که بر مبنای محور دو خط کانونی انجام می‌شود:

• آستیگماتیسم منظم
• آستیگماتیسم غیر منظم

اصلاح آستیگماتیسم

درکل برای اصلاح باید عدم یکنواختی انحنای قرنیه یا عدسی را جبران کرد. برای اصلاح آستیگماتیسم، باید نقش عدسی استوانه‌ای غیرطبیعی ایجاد شده در چشم را از بین ببریم. این کار با اضافه کردن یک عدسی استوانه‌ای برعکس و جمع توان‌های آنها عملی خواهد بود؛ مثلاً اگر چشم در یک محور یک دیوپتر نزدیک بینی دارد یا یک عدسی محدب یک دیوپتر مثبت در همان محور یا یک عدسی مقعر یک دیوپتر منفی در محور عمود بر آن بر روی چشم قرار می‌دهیم. اصلاح دید در آستیگماتیسم‌های غیر منظم دشوار و نیازمند عدسی‌های پیچیده‌است.

شیوع

بر اساس یک پژوهش در آمریکا، از هر ۱۰ کودک در سنین ۵ تا ۱۷ سالگی، ۳ کودک مبتلا به آستیگماتیسم هستند. در بنگلادش ۳۲٫۴٪ افراد بالای سی سال مبتلا به این بیماری هستند. به‌طور کلی، پژوهش‌ها نشان داده‌اند که درجهٔ شیوع آستیگماتیسم با افزایش سن، رابطهٔ مستقیم دارد.

علائم آستیگماتیسم:

• تاری یا تحریف دید در همه فواصل
• خستگی چشم و ناراحتی
• مشکل در رانندگی شبانه

درمان آستیگماتیسم:

• عینک یا لنزهای تماسی توریک
• جراحی‌های اصلاحی مانند جراحی لیزیک یا لازک

۴. پیرچشمی (پرسبیوپی)

پیر چشمی (به انگلیسی: Presbyopia) دوربینی و اختلال دید بر اثر بالا رفتن سن است که در آن با از دست رفتن تدریجی خاصیت ارتجاعی عدسی چشم، قدرت تطابق کم خواهد شد.

بخشی از روند طبیعی افزایش سن می‌باشد و در هنگامی که عدسی چشم قابلیت انعطاف خود را به تدریج از دست می‌دهد، اتفاق می‌افتد. معمولاً این حالت در حدود سن ۴۵–۴۰ سالگی شروع می‌شود. در نتیجه افراد با دید طبیعی (بدون ضعف چشم) احتیاج به عینک مطالعه پیدا می‌کنند و افراد نزدیک‌بین یا دوربین احتیاج به دو عینک یکی برای دور و یکی برای نزدیک یا عینک دو دید پیدا می‌کنند. یک مزیت نزدیک‌بینی کمتر از ۳ دیوپتر این است که این افراد بعد از شروع پیرچشمی می‌توانند عینک دور خود را بردارند و قادر به خواندن بدون عینک باشند. بعد از انجام لیزر برای اصلاح نزدیک‌بینی، این توانایی از دست خواهد رفت زیرا این افراد همانند سایر افراد طبیعی نیاز به عینک مطالعه خواهند داشت. اما افراد با نزدیک‌بینی متوسط و شدید پس از شروع پیرچشمی علاوه بر عینک دور نیاز به عینک مطالعه هم خواهند داشت و در واقع مزیتی نسبت به افراد طبیعی ندارند. لیزر تأثیری بر روی قدرت متمرکزکننده عدسی چشم نداشته و بنابراین نمی‌تواند پیرچشمی را درمان کند.

درمان پیرچشمی با تکنیک کمرا Kamra

پیشرفت فناوری، هم در بخش لیزرهای چشم پزشکی و هم در تولید بیومتریال‌های دقیق و کاملاً سازگار با بدن، به همراه نیاز مبرم به ارائهٔ روش درمانی کامل تر در پیرچشمی، به تولد تکنیک و محصولی به نام کمرا انجامید. کمرا یک درون‌کاشت (inlay) مؤثر و ایمن است که کمتر از یک دهه پیش به عرصه چشم پزشکی وارد شد و پس از نتایج مثبت و سربلند بیرون آمدن از آزمون‌های مختلف، هم‌اکنون در اتحادیه اروپا شمالی (CE) و شرق آسیا و برخی کشورهای آمریکای وارد مراحل درمانی شده.

بتازگی محققان دانشگاه لیدز انگلیس روشی را کشف کردند که افراد مبتلا به پیرچشمی را از عینک بی‌نیاز می‌کند. در این روش، از مواد استفاده شده در صفحه نمایش‌های کریستال مایع (LCD) استفاده می‌شود. با استفاده از این مواد، عدسی‌های مصنوعی تولید می‌شود که با حرکت ماهیچه‌های اطراف عدسی طبیعی چشم، به‌طور خودکار متمرکز می‌شوند و مشکلات مربوط به عدسی مانند پیرچشمی و آب مروارید را حل می‌کنند.

علائم پیرچشمی:

• نیاز به دور نگه داشتن کتاب یا موبایل برای خواندن
• خستگی چشم در فعالیت‌های نزدیک
• سردرد پس از کارهای چشمی طولانی

درمان پیرچشمی:

• عینک‌های دوکانونه یا پیشرونده
• لنزهای تماسی چندکانونه
• جراحی‌هایی مانند مونوویژن لیزیک

علل بروز عیوب انکساری

• عوامل ژنتیکی: سابقه خانوادگی نقش مهمی در ابتلا به عیوب انکساری دارد.
• سن: پیرچشمی با افزایش سن ایجاد می‌شود.
• عوامل محیطی: استفاده طولانی‌مدت از صفحه‌نمایش می‌تواند باعث تشدید مشکلات بینایی شود.

تشخیص عیوب انکساری

برای تشخیص این مشکلات، چشم‌پزشک از روش‌های زیر استفاده می‌کند:

• تست بینایی سنجی (رفرکشن)
• معاینه قرنیه با دستگاه کراتومتر
• نقشه‌برداری قرنیه (توپوگرافی)

روش‌های درمان عیوب انکساری

۱. عینک و لنزهای تماسی

ساده‌ترین و رایج‌ترین روش برای اصلاح عیوب انکساری استفاده از عینک یا لنزهای تماسی است.

۲. جراحی‌های انکساری

• لیزیک (LASIK): تغییر شکل قرنیه با لیزر
• PRK: برداشتن لایه سطحی قرنیه و اصلاح آن با لیزر
• لنزهای داخل چشمی (ICL): کاشت لنز در داخل چشم

۳. روش‌های غیرجراحی

• اورتوکراتولوژی: استفاده از لنزهای مخصوص شبانه برای اصلاح موقت قرنیه

پیشگیری از عیوب انکساری

اگرچه برخی عوامل مانند ژنتیک غیرقابل کنترل هستند، اما رعایت نکات زیر می‌تواند به سلامت چشم کمک کند:

• معاینات منظم چشم‌پزشکی
• استراحت چشم هنگام کار با صفحه‌نمایش (قانون ۲۰-۲۰-۲۰)
• تغذیه سرشار از ویتامین‌های A و E

نتیجه‌گیری

عیوب انکساری چشم از شایع‌ترین مشکلات بینایی هستند که با روش‌های مختلفی مانند عینک، لنز و جراحی قابل درمان می‌باشند. تشخیص به‌موقع و مراجعه به چشم‌پزشک می‌تواند از تشدید این مشکلات جلوگیری کند.