همه چیز درباره شرایط آزمایش تیروئید و اشتباهات رایج که باید بدانید

• تیروئید

مقدمه

آزمایش‌های ارزیابی عملکرد غده تیروئید از مهم‌ترین و رایج‌ترین آزمایش‌های هورمونی در پزشکی هستند. بررسی هورمون‌هایی مانند TSH، Free T4 و Free T3 و در صورت نیاز آزمایش آنتی‌بادی‌های تیروئیدی، می‌تواند وضعیت عملکرد تیروئید — از جمله کم‌کاری، پرکاری یا وضعیت طبیعی — را مشخص کند.

با این حال، نتایج این آزمایش‌ها تنها زمانی قابل اعتماد و قابل تفسیر دقیق خواهند بود که شرایط صحیح نمونه‌گیری رعایت شود. عواملی مانند زمان آزمایش، داروها، مکمل‌ها، تغذیه، استرس، بیماری‌های اخیر و حتی تکنیک آزمایشگاه می‌توانند به شکل معنی‌داری روی نتایج تأثیر بگذارند.

این مقاله به‌طور ساختارمند شرایط لازم پیش از انجام آزمایش تیروئید، عوامل مؤثر بر نتایج، دلایل بروز خطا و در پایان پرسش‌های متداول بیماران را به‌صورت کامل و قابل‌فهم توضیح می‌دهد.

شرایط آماده‌سازی برای آزمایش تیروئید

۱. بهترین زمان برای نمونه‌گیری

هورمون TSH دارای ریتم شبانه‌روزی است و سطح آن در صبح زود بالاتر از ساعات عصر می‌باشد.
به همین دلیل توصیه می‌شود:

• نمونه‌گیری بین ساعت ۷ تا ۱۰ صبح انجام شود.

• اگر قرار است آزمایش تیروئید به‌صورت دوره‌ای تکرار شود، بهتر است همواره در یک ساعت ثابت انجام گردد تا مقایسه نتایج دقیق‌تر باشد.

۲. وضعیت غذایی و ناشتایی

• برای آزمایش‌های TSH، Free T4 و Free T3 معمولاً نیازی به ناشتایی نیست.

• اگر آزمایش تیروئید همراه با تست‌های دیگری مانند قند، چربی، متابولیک یا سایر پانل‌ها انجام شود، ممکن است نیاز به ۸ تا ۱۲ ساعت ناشتایی باشد.

• توصیه بهتر: شب قبل غذای سبک مصرف شود و صبح روز آزمایش فقط آب نوشیده شود.

۳. داروها و مکمل‌ها

لووتیروکسین (در بیماران کم‌کاری تیروئید):

• بهترین زمان نمونه‌گیری قبل از مصرف دوز صبحگاهی است تا سطح واقعی هورمون اندازه‌گیری شود.

بیوتین (ویتامین B7):

• یکی از شایع‌ترین عوامل اختلال آزمایش تیروئید است.

• دوزهای متوسط تا بالا می‌توانند باعث کاهش کاذب TSH و افزایش کاذب T4/T3 شوند.

• بهتر است مصرف بیوتین ۲ تا ۳ روز قبل از آزمایش قطع شود.

سایر داروها:

داروهای هورمونی (مثل استروژن و قرص‌های جلوگیری)، داروهای قلبی، برخی داروهای انعقاد یا مکمل‌ها می‌توانند نتایج آزمایش را تغییر دهند.
همه داروها باید به پزشک یا آزمایشگاه گزارش شوند.

۴. فعالیت بدنی، خواب و استرس

• ورزش سنگین یا فعالیت شدید تا ۲۴ ساعت قبل از آزمایش ممکن است هورمون‌ها را تغییر دهد.

• استرس، بی‌خوابی، بیماری عفونی یا تب می‌تواند نتایج را تحت تأثیر قرار دهد. در صورت امکان، بهتر است آزمایش تا زمان بهبود به‌تعویق بیفتد.

• نوشیدن آب کافی پیش از آزمایش باعث سهولت نمونه‌گیری و پایدارتر شدن نتایج می‌شود.

عوامل مؤثر بر نتیجه آزمایش تیروئید

۱. زمان روز / ریتم بیولوژیک

TSH در صبح بالاتر و در ساعات عصر پایین‌تر است؛ بنابراین تغییر زمان نمونه‌گیری می‌تواند باعث جابه‌جایی مصنوعی در روند آزمایش‌ها شود.

۲. وضعیت غذایی

در برخی افراد، نمونه‌گیری بلافاصله پس از خوردن غذا ممکن است باعث کاهش موقتی TSH شود.

۳. داروها و مکمل‌ها

• بیوتین

• داروهای قلبی

• استروژن‌ها و داروهای هورمونی

• داروهایی که روی پروتئین حامل هورمون‌ها تأثیر می‌گذارند

همگی قادر به تغییر مقادیر اندازه‌گیری‌شده هستند.

۴. وضعیت هورمونی یا فیزیولوژیک

• بارداری

• مصرف استروژن

• بیماری‌های مزمن

• التهاب، عفونت یا بیماری حاد

می‌توانند هورمون‌ها را دستخوش تغییرات طبیعی کنند.

۵. تغییر در پروتئین‌های حامل تیروکسین

در شرایطی که سطح پروتئین‌های حامل (مثل TBG) تغییر کند، مقادیر T4 تام ممکن است گمراه‌کننده باشد و باید از آزمایش‌های Free T4 / Free T3 استفاده شود.

۶. تفاوت بین آزمایشگاه‌ها

روش‌ها، کیت‌ها و محدوده نرمال در آزمایشگاه‌های مختلف ممکن است متفاوت باشد.
برای پایش دقیق توصیه می‌شود:

• تا حد ممکن آزمایش در یک آزمایشگاه ثابت انجام شود.

خطاها و تداخلات رایج در آزمایش تیروئید

• مصرف بیوتین قبل از آزمایش (شایع‌ترین تداخل امروزی)

• نمونه‌گیری بعد از وعده غذایی پرحجم

• ورزش یا استرس شدید

• بیماری حاد یا تب

• تغییرات هورمونی ناشی از داروها

• وجود آنتی‌بادی‌های خاص که باعث تداخل آزمایشگاهی می‌شوند

• استفاده از روش‌های مختلف در آزمایشگاه‌های متفاوت

پرسش‌های متداول بیماران درباره شرایط آزمایش تیروئید

۱. آیا برای آزمایش تیروئید باید ناشتا باشم؟

برای TSH و هورمون‌های تیروئیدی، ناشتایی ضروری نیست.
اما اگر سایر آزمایش‌ها همراه آن انجام شود، ممکن است ناشتایی ضروری باشد.

۲. آیا می‌توانم صبح روز آزمایش قرص لووتیروکسین مصرف کنم؟

خیر. بهتر است بعد از انجام نمونه‌گیری دارو را مصرف کنید.

۳. مصرف بیوتین چه مشکلی ایجاد می‌کند؟

بیوتین باعث به‌هم‌ریختن نتایج آزمایش تیروئید می‌شود.
مصرف آن باید ۲ تا ۳ روز قبل از آزمایش قطع شود.

۴. آیا ورزش روی آزمایش تیروئید اثر دارد؟

بله. ورزش سنگین (به‌خصوص نزدیک به زمان آزمایش) می‌تواند نتایج را تغییر دهد.

۵. آیا استرس یا بی‌خوابی روی نتایج تأثیر دارد؟

استرس شدید، بی‌خوابی یا بیماری عفونی می‌توانند سطح هورمون‌ها را مختل کنند.
بهتر است در شرایط پایدار آزمایش انجام شود.

۶. آیا زمان انجام آزمایش مهم است؟

بله. بهترین زمان صبح است. تغییر ساعت آزمایش ممکن است روند TSH را در مراجعات بعدی دچار نوسان کند.

۷. چرا نتایج آزمایش من با آزمایش قبلی متفاوت است؟

تغییر آزمایشگاه، متفاوت بودن ساعت نمونه‌گیری، مصرف داروها، بیماری‌های اخیر و حتی خطای آزمایشگاهی همگی می‌توانند باعث تفاوت نتایج شوند.

۸. آیا مصرف شبانهٔ لووتیروکسین باعث تغییر نتیجه آزمایش می‌شود؟

اگر قرص را شب مصرف می‌کنید، این کار را در تمام روزهای قبل از آزمایش به‌صورت ثابت ادامه دهید. تنها نکته مهم این است که نمونه‌گیری قبل از مصرف دوز روز نمونه‌گیری انجام شود تا سطح پایه قابل اندازه‌گیری باشد.

۹. اگر در دوران شیردهی هستم، آیا نتیجه آزمایش تیروئید متفاوت می‌شود؟

شیردهی معمولاً باعث تغییر بزرگ در هورمون‌های تیروئید نمی‌شود، اما در برخی افراد ممکن است نیاز به تنظیم دوز لووتیروکسین وجود داشته باشد. در صورت انجام آزمایش، وضعیت شیردهی خود را به پزشک اطلاع دهید.

۱۰. آیا آزمایش تیروئید در دوران قاعدگی دقت کمتری دارد؟

خیر، قاعدگی تأثیر مستقیم بر نتایج TSH، T4 یا T3 ندارد. تنها در زنانی که درمان هورمونی دریافت می‌کنند یا دچار خونریزی شدید هستند، ممکن است نتایج کمی متغیر باشد.

۱۱. آیا استرس و اضطراب می‌تواند باعث بالا یا پایین شدن TSH شود؟

بله. استرس شدید، کم‌خوابی یا اضطراب طولانی‌مدت می‌تواند TSH و سایر هورمون‌ها را به‌طور موقت تغییر دهد. اگر در روزهای قبل از آزمایش شرایط عاطفی سختی داشته‌اید، بهتر است این موضوع گزارش شود.

۱۲. آیا بیماری‌های ویروسی مانند آنفلوآنزا یا سرماخوردگی روی آزمایش تیروئید تأثیر دارند؟

بیماری حاد می‌تواند منجر به تغییر موقتی هورمون‌ها شود. به همین دلیل، اگر بیمار تب یا عفونت فعال دارد، توصیه می‌شود آزمایش چند روز به تعویق بیفتد.

۱۳. آیا قبل از آزمایش تیروئید می‌توان ورزش سبک انجام داد؟

ورزش سبک مانند پیاده‌روی مشکلی ندارد، اما ورزش شدید مثل بدنسازی، دویدن سنگین یا HIIT بهتر است ۲۴ ساعت قبل از آزمایش انجام نشود.

۱۴. آیا آزمایش تیروئید در دوران بارداری شرایط خاصی دارد؟

بله. در بارداری سطح TSH و T4 تحت تأثیر هورمون‌های حاملگی تغییر می‌کند و محدوده نرمال در هر سه‌ماهه متفاوت است. بنابراین باید آزمایش در آزمایشگاهی انجام شود که محدوده نرمال مخصوص بارداری ارائه دهد.

۱۵. چرا نتایج آزمایش تیروئید در آزمایشگاه‌های مختلف تفاوت دارد؟

تجهیزات، روش اندازه‌گیری و محدوده نرمال در آزمایشگاه‌ها متفاوت است. برای پیگیری درمان، بهتر است همیشه در یک آزمایشگاه ثابت نمونه‌گیری انجام شود.

۱۶. آیا مصرف مکمل‌های مولتی‌ویتامین (غیر از بیوتین) روی آزمایش تأثیر دارد؟

اغلب مکمل‌ها تأثیر مستقیم ندارند، اما مکمل‌های حاوی ید، آهن، کلسیم یا استروژن می‌توانند سطح هورمون‌ها یا جذب داروی تیروئید را تغییر دهند. بهتر است دو روز قبل از آزمایش از مصرف آنها خودداری شود یا طبق نظر پزشک عمل کنید.

۱۷. آیا مسافرت، تغییر ساعت خواب یا اختلاف ساعت روی نتیجه اثر دارد؟

بله. تغییر ریتم شبانه‌روزی ممکن است سطح TSH را تغییر دهد. بهتر است پس از بازگشت از سفرهای طولانی یا تغییر شدید الگوی خواب، چند روز صبر کنید و سپس آزمایش دهید.

۱۸. آیا رژیم‌های غذایی خاص مثل کتوژنیک یا روزه داری بر آزمایش تیروئید اثر دارند؟

برخی رژیم‌های سخت و کاهش کالری شدید می‌توانند T3 را موقتاً کاهش دهند. اگر رژیم خاص دارید، این موضوع باید به پزشک گزارش شود.

۱۹. آیا آنتی‌بادی‌های تیروئید (TPOAb / TGAb) هم شرایط نمونه‌گیری خاص دارند؟

خیر، این تست‌ها مثل TSH متأثر از غذا یا زمان روز نیستند، اما مصرف بیوتین همچنان می‌تواند نتیجه را تغییر دهد.

۲۰. اگر داروی تیروئید را تازه شروع کرده‌ام، چه زمانی باید آزمایش بدهم؟

معمولاً ۶ تا ۸ هفته پس از شروع دارو یا تغییر دوز، بهترین زمان برای تکرار آزمایش است، زیرا بدن به این مدت برای تثبیت هورمون‌ها نیاز دارد.

۲۱.آیا مصرف قهوه یا چای قبل از آزمایش تیروئید مشکلی ایجاد می‌کند؟

بله، بهتر است تا زمان انجام نمونه‌گیری فقط آب بنوشید. کافئین می‌تواند روی سطح برخی هورمون‌ها و جذب داروها تأثیر بگذارد، بنابراین مصرف قهوه و چای را به بعد از آزمایش موکول کنید.

۲۲. آیا کمبود آهن یا ویتامین D روی نتیجه آزمایش تیروئید تأثیر دارد؟

این کمبودها مستقیماً عدد TSH را تغییر نمی‌دهند، اما می‌توانند علائم تیروئیدی را شبیه‌سازی کنند و در تفسیر بالینی تأثیرگذار باشند.

۲۳. اگر داروهای قلبی یا ضدانعقاد مصرف کنم، آیا نتیجه آزمایش تغییر می‌کند؟

برخی داروها مانند آمیودارون یا هپارین می‌توانند روی سطح T4 و T3 اثر بگذارند. حتماً نام داروها را قبل از آزمایش اعلام کنید.

۲۴. آیا مصرف ید یا نمک یددار قبل از آزمایش مهم است؟

مصرف معمولی ید مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما مصرف مکمل‌های ید یا قطره‌های حاوی ید می‌تواند نتیجه را تغییر دهد.

۲۵. اگر بیماری خودایمنی دارم، آیا آزمایش تیروئید باید با شرایط خاص انجام شود؟

خیر، شرایط نمونه‌گیری تفاوتی ندارد، اما بهتر است آنتی‌بادی‌های تیروئید نیز بررسی شوند.

۲۶. آیا آزمایش تیروئید را می‌توان هنگام مصرف آنتی‌بیوتیک انجام داد؟

بیشتر آنتی‌بیوتیک‌ها تداخلی ندارند، اما در صورت وجود تب یا عفونت فعال، بهتر است آزمایش به زمان بهبودی موکول شود.

۲۷. آیا تیروئید در افراد مسن نیازمند شرایط خاصی برای آزمایش است؟

در افراد مسن سطح TSH ممکن است به‌طور طبیعی کمی بالاتر باشد. اما شرایط نمونه‌گیری مانند افراد جوان است.

۲۸. آیا آزمایش تیروئید در کودکان شرایط متفاوتی دارد؟

خیر، اصول کلی یکسان است. اما در کودکان بهتر است نمونه‌گیری در ساعات اولیه صبح انجام شود.

۲۹. آیا کم‌آبی بدن روی نتیجه تست تیروئید اثر دارد؟

کم‌آبی شدید ممکن است برخی پارامترها را تغییر دهد و عملکرد آزمایشگاهی را سخت کند. نوشیدن آب کافی توصیه می‌شود.

۳۰. اگر شب قبل آزمایش الکل مصرف شده باشد، نتیجه تغییر می‌کند؟

مصرف الکل می‌تواند هورمون‌های بدن را به طور موقت مختل کند. بهتر است حداقل ۲۴ ساعت قبل از آزمایش مصرف نشود.

۳۱. آیا باید زیورآلات یا ساعت را هنگام آزمایش درآورم؟

آزمایش تیروئید نیاز به شرایط خاص فیزیکی ندارد. فقط دست‌ها برای نمونه‌گیری راحت باشند.

۳۲. آیا انجام سونوگرافی تیروئید قبل از آزمایش خون مشکلی دارد؟

خیر، سونوگرافی هیچ تداخلی با تست‌های تیروئیدی ندارد و می‌توان در همان روز انجام داد.

۳۳. اگر به‌تازگی تزریق ویتامین B12 یا آهن انجام داده‌ام، آیا باید صبر کنم؟

این تزریق‌ها معمولاً روی آزمایش تیروئید اثر مستقیم ندارند، اما بهتر است ۲۴ ساعت فاصله رعایت شود.

۳۴. آیا دستگاه‌های آزمایشگاه می‌توانند باعث تفاوت در نتیجه شوند؟

بله. به همین دلیل بهتر است برای پیگیری درمان همیشه از یک آزمایشگاه ثابت استفاده کنید.

۳۵. آیا می‌توان همزمان آزمایش تیروئید و آزمایش هورمون‌های جنسی انجام داد؟

بله. تنها نکته این است که اگر تست‌ها به ناشتایی نیاز دارند، شرایط عمومی ناشتایی رعایت شود.

۳۶. آیا آزمایش تیروئید در روزهای تعطیل دقت کمتری دارد؟

خیر. کیفیت آزمایش بستگی به دستگاه، کیت و تکنیک دارد نه روز هفته.

۳۷. اگر شب قبل بی‌خوابی داشته باشم، نتیجه تغییر می‌کند؟

بی‌خوابی یک‌روزه معمولاً تغییری ایجاد نمی‌کند، اما بی‌خوابی شدید مزمن می‌تواند سطح هورمون‌ها را کمی دچار نوسان کند.

۳۸. آیا می‌توان آزمایش تیروئید را در زمان روزه‌داری مذهبی انجام داد؟

بهتر است در ساعات اولیه صبح انجام شود تا فشار خون و بدن در حالت طبیعی باشد.

۳۹. آیا چاقی یا لاغری زیاد روی نتیجه تست اثر دارد؟

بله. چاقی می‌تواند TSH را کمی بالا ببرد و لاغری شدید ممکن است T3 را کاهش دهد. این موارد در تفسیر آزمایش در نظر گرفته می‌شود.

۴۰. چه مدت بعد از جراحی، می‌توان آزمایش تیروئید داد؟

بعد از جراحی‌های سنگین، هورمون‌ها ممکن است چند روز تا چند هفته ناپایدار باشند. اگر موضوع اورژانسی نیست، ۲–۳ هفته صبر بهتر است.

دکتر صابر سادات امینی فوق تخصص بیماریهای غدد و متابولیسم و متخصص داخلی از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی – عضو هیات علمی دانشگاه ادرس مطب : تهران ، خیابان شریعتی،بالاتر ازایستگاه مترو قلهک،کوچه سجاد، پلاک ۶۶، طبقه پنجم،واحد ۴ تلفن مطب ۰۹۱۹۸۰۴۸۷۸۲