آشنایی با مشیمیه و جایگاه آن در ساختار چشم

یکی از بافت های مهم دستگاه بینایی چشم مشیمیه (کروئید) است که در بخش میانی کره چشم با عنوان یک پل بین بخش درونی و بیرونی درحال فعالیت می باشد. مشیمیه با ساختار پیچیده ای از رگ های خونی باعث حفظ تعادل تغذیه ای بافت های پشتی چشم از جمله شبکیه می شود و با وجود رنگدانه هایی که دارد نورهای اضافی را جذب و از انعکاس ناخواسته جلوگیری می کند که این باعث کیفیت بیشتر تصویر و افزایش تمرکز بینایی می شود.

در مبحث آناتومی چشم انسان، مشیمیه در بین صلبیه و شبکیه قرار دارد که هرگونه اختلال در آن عوارض چشمگیری خواهد داشت. شناخت این لایه برای درک ساختار کلی چشم و آشنایی با بیماری های چشمی ضروری است.

تعریف مشیمیه و اهمیت آن

مشیمیه لایه‌ ای عروقی و رنگدانه ‌دار است که وظیفه اصلی آن تامین نیاز غذایی و اکسیژنی بخش خارجی شبکیه می ‌باشد. این لایه از رگ ‌های بسیار ریز و سلول‌ های رنگی تشکیل شده و ساختاری دارد که آن را به یکی از ضروری ‌ترین اجزای چشم تبدیل می ‌کند. رنگدانه‌ های تیره موجود در مشیمیه انتشار نورهای اضافی را کاهش داده و کیفیت تصویر دریافت ‌شده توسط شبکیه را بالا می ‌برند. مشیمیه به حفظ دمای داخلی چشم، دفع مواد زائد و ایجاد محیطی پایدار برای عملکرد شبکیه کمک می‌ کند.

موقعیت آناتومیک مشیمیه در کره چشم

مشیمیه در بخش میانی کره چشم قرار دارد و میان دو لایه مهم، یعنی صلبیه و شبکیه، واقع شده است که این موقعیت باعث شده که هم از پوشش محافظتی صلبیه بهره‌ ببرد و هم ارتباط مستقیم با شبکیه داشته باشد. از بیرون، صلبیه مانند یک سپر محافظ عمل می‌کند و شرایط پایداری برای مشیمیه فراهم می‌سازد. از داخل نیز شبکیه جذب‌ کننده نور است و نیاز مداوم به خون‌ رسانی دارد. این موقعیت ویژه سبب می ‌شود هر تغییر در فشار چشم، جریان خون، یا التهاب داخلی، عملکرد مشیمیه را تحت تاثیر قرار بدهد.

رابطه با شبکیه (Retina)

مشیمیه با شبکیه به طور مستقیم در ارتباط است، شبکیه برای فعالیت سلول های گیرنده نور نیاز به جریان خون مداوم دارد که این موضوع با وجود مشیمیه فراهم است.

رابطه با صلبیه (Sclera)

صلبیه با عنوان دیوار محافظ برای چشم عمل می کند که در سطح بیرونی مشیمیه قرار دارد. این بخش به خاطر داشتن ساختار محکم علاوه بر حفاظت باعث ثابت نگه داشتن چشم می شود. علاوه بر این موارد برخی مسیرهای عصبی و عروقی از این بخش عبور می کند که باعث برقراری ارتباط با مشیمیه می شود.

مشیمیه به عنوان بخشی از لایه Uvea

مشیمیه بخش اصلی لایه میانی چشم می باشد که نقش آن تنظیم عملکردهای داخلی چشم است. این قسمت دارای سه بخش عنبیه (کنترل نور ورودی)، جسم مژگانی (تنظیم تطابق و تولید مایع زلالیه)، مشیمیه (خون رسانی به لایه های بیرونی شبکیه) می باشد که با هماهنگی این سه بخش لایه ای به نام Uvea ساخته شده است.

آناتومی میکروسکوپی مشیمیه: لایه‌ها و اجزای تشکیل‌دهنده

آناتومی میکروسکوپی مشیمیه، تصویری دقیق از ساختار عروقی و بافتی این لایه ارائه می ‌دهد و درک ما را از عملکرد آن در سلامت چشم بیشتر می کند بررسی‌ های هیستولوژی (Histology) نشان می ‌دهد که مشیمیه از چند لایه مجزا تشکیل شده است که هرکدام وظیفه‌ ای تخصصی در خون‌ رسانی، تغذیه و محافظت از شبکیه بر عهده دارند. این لایه ‌ها در کنار هم یک ساختار میکروسکوپی منظم را شکل می ‌دهند که با مقاطع میکروسکوپی، جزئیات آن قابل مشاهده است.

در جزئیات آناتومیک مشیمیه شاهد الیاف بافت همبند، عروق خونی، سلول های رنگدانه دار و شبکه های مویرگی خواهید بود و در بررسی مقطع عرضی نیز می توانید ارتباط نزدیک این لایه با صلبیه و شبکیه را ببینید.

لایه‌های اصلی مشیمیه

لایه های این بخش به گونه ای قرار گرفته شده که علاوه بر جریان خون متناسب، شبکیه را در برار نور و تغذیه مناسب حفظ می کند. این چیدمان به درک بهتر عملکردهای عروقی و بافتی مشیمیه کمک می کند و نشان می دهد که چطور هر لایه به طور هماهنگ با دیگر لایه ها در سلامت بینایی نقش دارد.

لایه عروقی بزرگ (Haller’s Layer)

بیرونی ترین بخش مشیمیه است که از عروق بزرگ شامل شریان و ورید ها می باشد. این رگ ها باعث انتقال خون به لایه های داخلی تر می شوند و شبکه عروقی موجود در این بخش نیز پایداری جریان خون را تضمین می کند.

لایه عروقی متوسط (Sattler’s Layer)

این بخش که از عروق متوسط تشکیل شده و نقش مهمی در انتقال خون از لایه های بیرونی به داهلی تر را ایفا می کند. این بخش نسبت به لایه هالر رگ های کوچکتری دارد به همین علت جریان خون را به طور یکنواخت توزیع می کند و به تامین اکسیژن و مواد مغذی شبکیه کمک می کند.

کاپیلاریس مشیمیه (Choriocapillaris)

داخلی ترین لایه است و نقش اصلی در تغذیه مستقیم شبکیه دارد و شامل یک شبکه متراکم از مویرگ های سوراخ دار است که تبادل مواد مغذی و اکسیژن با سلول های گیرنده نور و اپیتلیوم رنگدانه ای شبکیه (RPE) را ممکن می کند.لایه داخلی مشیمیه تقطه اصلی برای عملکرد صحیح چشم و کیفیت بینایی محسوب می شود.

اجزای سلولی و غیرسلولی

مشیمیه علاوه بر لایه‌ های عروقی، شامل مجموعه ‌ای از سلول‌ ها و ماتریکس خارج سلولی است که نقشی کلیدی در حفظ ساختار و عملکرد این لایه ایفا می‌کنند. این عناصر نه ‌تنها به خون ‌رسانی کمک می‌ کنند، بلکه محیطی مناسب برای فعالیت سلول ‌های شبکیه و اپیتلیوم رنگدانه‌ ای فراهم می‌ سازند. ترکیب این اجزا با لایه‌ های عروقی باعث ایجاد یک ساختار میکروسکوپی منسجم و هماهنگ می ‌شود. مطالعه این عناصر و ترکیبات امکان درک دقیق ‌تر از عملکرد مشیمیه و نحوه واکنش آن در برابر بیماری‌ ها را فراهم کرده و نقش حیاتی آن در سلامت چشم را برجسته می‌ کند.

سلول‌های رنگدانه‌ای (Melanocytes)

سلول‌ های رنگدانه ‌ای یا ملانوسیت‌ ها، از اجزای اصلی مشیمیه محسوب می ‌شوند که ملانین را در خود دارند. این سلول‌ ها با جذب نورهای اضافی و جلوگیری از بازتاب آن‌ ها، به بهبود کیفیت تصویری که شبکیه دریافت می ‌کند، کمک می‌ کنند. افزون بر نقش اپتیکی، ملانین موجود در این سلول ‌ها از شبکیه در برابر آسیب‌ های ناشی از نور و پرتوهای زیان‌ آور محافظت می ‌نماید. توزیع صحیح و تراکم کافی ملانوسیت ‌ها از عوامل اساسی در حفظ عملکرد سالم مشیمیه و پایداری بینایی به شمار می ‌رود.

غشای بروک (Bruch’s Membrane): ساختار و اهمیت

غشای بروک، لایه ‌ای ظریف و انعطاف ‌پذیر است که میان کاپیلاریس مشیمیه و سلول‌هایRPE قرار دارد و نقش اساسی در تبادل مواد مغذی و دفع ضایعات شبکیه ایفا می ‌کند. این غشا با حمایت از سلامت شبکیه، شرایط مناسب برای انتقال مویرگی و اکسیژن را فراهم می کند و تعادل مورد نیاز را حفظ می ‌کند.

شبکه عروقی: شریان‌ها، وریدها و مویرگ‌ها

مشیمیه دارای شبکه وسیعی از رگ‌های خونی است که شریان ‌ها، وریدها و مویرگ ‌ها را در بر می ‌گیرد. شریان‌ های سیلیاری وظیفه تامین خون مشیمیه را بر عهده دارند و وریدهای ورتیکوزا مسئول تخلیه خون از این بخش هستند. این شبکه نقش کلیدی در جریان منظم خون و تامین تغذیه برای لایه‌ های مختلف مشیمیه و شبکیه دارد. هماهنگی دقیق این رگ ‌ها برای حفظ سلامت چشم و عملکرد مناسب بینایی ضروری می باشد.

اعصاب خودمختار (Autonomic Nerves)

این بخش وظیفه تنظیم جریان خون را دارد به وسیله شاخه های سمپاتیک و پاراسمپاتیک و با کنترل انقباض و گشاد شدن رگ، فشار و جریان خون را در مشیمیه کنترل می کند.

فیزیولوژی مشیمیه: نقش‌های کلیدی در حفظ بینایی

تامین خون، اکسیژن و مواد مغذی از وظایف فیزیولوژی مشیمیه برای شبکیه است و با تنظیم جریان خون و جذب نورهای اضافی کیفیت و سلامت بینایی را افزایش می دهد.

تأمین خون و مواد مغذی برای شبکیه خارجی

مشیمیه به وسیله رگ ها گلوکز (Glucose)، مواد مغذی و اکسیژن را به شبکیه خارجی (Outer Retina) و RPE می رساند و این خون رسانی گیرنده‌ های نوری (Photoreceptors) را در این زمینه حمایت می کند که عملکرد موثر این بخش باعث حفظ کیفیت بینایی می شود.

تغذیه گیرنده‌های نوری (Photoreceptors) و RPE

مشیمیه با تامین مداوم جریان خون و مواد مغذی مورد نیاز، سلامت گیرنده های نوری را تضمین می کند که این برای بقا و عملکرد صحیح سلول های حساس ضروری می باشد.

نقش کاپیلاریس مشیمیه در تبادل مواد

کاپیلاریس مشیمیه (Choriocapillaris) با شبکه متراکم مویرگ هایی که دارد تبادل موارد را فراهم می کند و این عملکرد انتقالی، کارایی و سلامت سلول های بینایی را تضمین می کند.

جذب نور اضافی و جلوگیری از بازتاب داخلی

وجود ملانین در مشیمیه نور پراکنده و اضافی را جذب می کند و باعث جلوگیری از بازتاب داخلی می شود و باعث افزایش کیفیت بینایی و مانع بروز خیرگی می شود.

دفع مواد زائد متابولیک از شبکیه

شبکیه با فعالیت متابولیک خود مواد زائد (Waste Products) و متابولیت (Metabolit) تولید می کند و محیط سلولی سالمی می سازد.

تنظیم دما و حفظ هومئوستاز چشم

مشیمیه با تنظیم جریان خون و تبادل گرما، دمای داخلی و هومئوستاز(Homeostasis) چشم را بر قرار می کند و با ایجاد پایداری محیط داخلی، شرایط بهینه برای عملکرد سلول های شبکیه و گیرنده های نوری ایجاد می کند.

پاتولوژی و بیماری‌های مرتبط با مشیمیه

طبق گفته های دکتر رضا عرفانیان سلیم، مشیمیه می تواند تحت تاثیر طیف وسیعی از بیماری های عروقی، دژنراتیو، التهابی و تومورال قرار گیرد و در نهایت عملکرد بینایی مختل می شود.

تومورهای مشیمیه

مشیمیه محل ایجاد برخی تومورهای اولیه و ثانویه چشم می باشد که با توجه به نوع آن می تواند خوش خیم یا بدخیم باشد.

ملانوم مشیمیه (Choroidal Melanoma): شیوع و ویژگی‌ها

شایع ترین تومور بدخیم در داخل چشم بزرگسالان است که از سلول های تولید کننده ملانین منشا می گیرد و با رشد آهسته یا تهاجمی همراه است.

متاستازهای چشمی به مشیمیه

مشیمیه شایع ترین محل برای متاستاز سرطان های بدن به چشم است و این تومور معمولا چندکانونی و با رشد سریع می باشد.

همانژیوما (Hemangioma)

تومور عروقی خوش خیم مشیمیه است که از تجمع غیرطبیعی عروق تشکیل می شود و این ضایعه آهسته رشد می کند.

اختلالات عروقی و دژنراتیو

کاهش خون رسانی یا تخریب تدریجی بافت مشیمیه باعث بروز این اختلال می شودکه در نهایت آسیب جدی به شبکیه می رساند.

نئوواسکولاریزاسیون مشیمیه (Choroidal Neovascularization – CNV)

رشد غیرطبیعی عروق جدید از مشیمیه به زیر شبکیه را نئوواسکولاریزاسیون می گویند که عموما با لدم و خونریزی همراه می شود و باعث کم شدن بینایی می شود که شایع ترین آن نوع مرطوب دژنراسیون ماکولا وابسته به سن (AMD) می باشد و بخش مرکزی شبکیه را مرطوب می کند. این فرایند منجر به نزدیک بینی پاتولوژیک یا همان سندرم هیستوپلاسموز چشمی می شود.

آتروفی مشیمیه (Choroidal Atrophy) و ایسکمی

آتروفی مشیمیه به معنای تحلیل تدریجی بافت و کاهش جریان خون می باشد و معمولا تغذیه شبکیه را کم می کند و منجر به افت بینایی می شود. ایسکمی نیز ناشی از کاهش خون رسانی است که بافت مشیمیه را از بین می برد.

رگه‌های آنژیویید (Angioid Streaks)

این رگه ها ترک های شعاعی در غشای بروک هستند که به علت وجود ضعف در بافت الاستیک ایجاد می شوند و با بیماری هایی از جمله پسودوگزانتوما الاستیکوم همراه هستند.

التهابات و عفونت‌های مشیمیه (Choroiditis)

التهابات و عفونت ها عموما با درگیری شبکیه رخ می دهد و می تواند ناشی از عفونت ها، واکنش های ایمنی و بیماری های سیستمیک باشد که در صورت عدم پیگیری برای درمان به آسیب بینایی منجر می شود.

کوریورتینیت (Chorioretinitis)

التهاب همزمان مشیمیه و شبکیه را کوریورتینیت می گویند که در اثر عفونت هایی از جمله توکسوموپلازیا CMV بروز می کند و منجر به کاهش بینایی و تشکیل اسکار و آسیب به بافت شبکیه می شود.

اوسیفیکاسیون مشیمیه (Choroidal Ossification)

به فرایندی گفته می شود که در آن بافت مشیمیه به صورت غیر عادی به یک بافت استخوانی تبدیل می شود و این تغییر معمولا در اثر التهاب مزمن، تروما یا آسیب های قدیمی ایجاد می شود و باعث رسوب کلسیم و سفتی بافت می شود و اگر پیشرفت کند بر عملکرد شبکیه و بینایی اثر منفی می گذارد.

ناهنجاری‌های مادرزادی

این اختلالات از زمان تولد با افراد همراه است و ناشی از مشکلات ژنتیکی یا نقص در تکوین جنینی می باشد، این ناهنجاری می تواند ساختار و عملکرد طبیعی مشیمیه را مختل کند و حتی منجر به کاهش دید شود. شدت آسیب بستگی به نوع و گستره اختلال در هر فرد متفاوت می باشد.

کولوبوم مشیمیه (Choroidal Coloboma)

هنگامی که شکاف جنینی کامل بسته نشود باعث ایجاد این نقص در افراد می شد که منجر به کاهش بینایی یا اختلالات شدیدتر می شود.

تشخیص و تصویربرداری از مشیمیه

تشخیص با استفاده از روش های پیشرفته انجام می شود که امکان مشاهده ساختار عمقی چشم فراهم می شود که به پزشک کمک می کند تا بیماری در مراحل اولیه شناسایی شود.

معاینه بالینی

این معاینه با بررسی دقیق با ابزارهایی از جمله افتالموسکوپ می باشد که به پزشک امکان مشاهده مستقیم شبکیه و مشیمیه را می دهد. این روش برای ارزیابی و دریافت اطلاعات اولیه درباره سلامت عروقی و بافتی چشم می باشد.

افتالموسکوپی مستقیم و غیرمستقیم

افتالموسکوپی مستقیم و غیرمستقیم با افتالموسکوپ پس از مردمک گشایی انجام می شود تا ساختارهای عمقی چشم با وضوح بالا دیده شود و با این روش امکان ارزیابی فوندوس، تشخیص ضایعات و بررسی تغییرات عروقی فراهم است.

تکنیک‌های تصویربرداری پیشرفته

این تکنیک های پشرفته شامل OCT و OCT-A هستند که به صورت کامل جزئیات دقیق ساختار مشیمیه را نشان می دهند در نتیجه می توان گفت این ابزار ها امکان تشخیص زودهنگام را فراهم می کند.

توموگرافی انسجام نوری (Optical Coherence Tomography – OCT)

این روش غیرتهاجمی تصاویر مقطعی با وضوح بالا از مشیمیه و شبکیه ارائه می کند که نسخه پیشرفته آن EDI-OCT و OCTA می باشد.

آنژیوگرافی فلورسنین (Fluorescein Angiography – FA)

این آنژیوگرافی با تزریق فلورسنین مسیر عبور خون در شبکیه و مشیمیه را نماش می دهد که امکان تشخیص نشت عروق و نقاط آسیب دیده را فراهم می آورد.

آنژیوگرافی ایندوسیانین سبز (Indocyanine Green Angiography – ICG)

آنژیوگرافی ایندوسیانین سبز با تزریق ایندوسیانین سبز امکان مشاهده دقیق و عمقی عروق مشیمیه را فراهم می کند و به تشخیص ضایعات عروقی و بررسی جریان خون لایه های عمقی مشیمیه کمک می کند.

سونوگرافی چشم (Ocular Ultrasound)

با استفاده از امواج صوتی امکان تصویربرداری از مشیمیه و ساختار های داخلی چشم را فراهم می کند و زمانی مفید است که دید مستقیم از طریق مردمک امکان پذیر نباشد همانند کاتاراکت شدید یا خونریزی داخل چشمی.

اوتوفلورسانس (Fundus Autofluorescence – FAF)

در این فرایند با بررسی تابش طبیعی بافت، سلامت RPE را ارزیابی می کنند و قسمت های دارای اختلال متابولیک یا حتی تجمع لیپوفوشین را شناسایی می کند در نتیجه این روش درباره مشکلات زمینه ای مشیمیه و خطرات احتمالی بینایی می باشد.

رویکردهای درمانی در اختلالات مشیمیه

در اختلالات مشیمیه رویکردهای درمانی با روش های دارویی، لیزری و جراحی برای کنترل بیماری و حفظ بینایی است که انتخاب روش درمان براساس شدت بیماری برای هر فرد متفاوت است.

درمان نئوواسکولاریزاسیون مشیمیه (CNV)

برای درمان نئوواسکولاریزاسیون مشیمیه (CNV)، داروهای ضد VEGF و لیزرهای درمانی برای مهار رشد عروق جدید و کاهش نشت مورد استفاده قرار می گیرند.

تزریقات داخل چشمی ضدVEGF (Anti-VEGF Injections)

این تزریقات شامل داروهایی مانند آواستین، لوسنتیس و آی لیا می باشد که برای مهار VEGF و کنترل رشد غیرطبیعی عروق در CNV استفاده می شود که منجر به کاهش نشت تورم و حفظ بینایی می گردد.

درمان فوتودینامیک (Photodynamic Therapy – PDT)

درمان فوتودینامیک با داروهای حساس به نور ورتپروفین و تابش لیزر با طول موج مشخص، عروق غیرطبیعی CNV را تخریب می کند که تورم و نشت را کاهش می دهد و عملکرد بینایی را حفظ می کند.

لیزردرمانی (Laser Photocoagulation)

لیزردرمانی با تابش مستقیم لیزر عروق غیرطبیعی را می سوزاند و درنهایت تخریب می کند که این روش خارج از ماکولا انجام می شود و به کنترل نشت و پیشگیری از آسیب بیشتر به شبکیه کمک می کند.

درمان تومورهای مشیمیه

درمان این بخش با مواردی مثل جراحی، پرتودرمانی و در برخی درمان دارویی می باشد و انتخا روش درمانی مناسب بستگی به نوع تومور که خوش خیم یا بدخیم است بستگی دارد.

رادیوتراپی (Radiotherapy): براکی‌تراپی و پروتون‌تراپی

رادیوتراپی شامل براکی تراپی و پروتون تراپی می باشد که با استفاده از اشعه سلول های سرطانی تومورهای مشیمیه را تخریب می کند و به کنترل رشد تومور و حفظ بافت اطراف آن کمک می کند.

جراحی (Surgery): انوکولاسیون و رزکسیون

روش هایی مانند انکولاسیون یا همان برداشتن کامل چشم و رزکسیون که برداشت بخشی از تومور است. این موارد برای تومور های مقاوم و بزرگ به کار می رود.

درمان التهابات و عفونت‌ها

درمان التهابات و عفونت ها توسط داروهای ضدالتهاب و آنتی بیوتیک ها یا ضد ویروس ها برای کنترل التهاب و از بین بردن عوامل عفونی است که این اقدام به کاهش آسیب بافتی و حفظ بینایی کمک می کند.

کورتیکواستروئیدها و داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی

کورتیکواستروئیدها و داروهای سرکوب ‌کننده سیستم ایمنی برای کاهش التهاب مشیمیه و تعدیل پاسخ ایمنی بدن استفاده می شود که به کنترل آسیب بافتی و پیشگیری از کاهش بینایی کمک می کند.

رویکردهای درمانی نوین و آینده‌نگر

رویکردهای درمانی نوین شامل ژن درمانی و استفاده از سلول های بنیادی برای بازسازی بافت مشیمیه و بهبود عملکرد بینایی است.

نتیجه‌گیری: اهمیت بالینی مشیمیه و چشم‌انداز آینده

مشیمیه با تامین خون و مواد مغذی، جذب نور اضافی و حمایت از شبکیه نقش زیادی در سلامت چشم و کیفیت بهتر بینایی دارد که شناخت بهتر این لایه به شما برای شناخت بیماری و تشخیص زودهنگام کمک می کند.

خلاصه نقش حیاتی مشیمیه در سلامت چشم

خون رسانی به شبکیه، دفع مواد زائد و تنظیم نور و دما از عملکرد های مهم مشیمیه می باشد که حفظ سلامت این لایه برای پیشگیری از اختلالات بینایی ضروری است.

تحقیقات جاری و چالش‌های آینده در پاتولوژی و درمان مشیمیه

تحقیقات نوین برای ژن درمانی، سلول های بنیادی و روش های تصویربرداری پیشرفته همچنان درحال انجام است که حل مشکلات و توسعه درمان های نوآورانه برای بهبود و مدیریت بیماری های مشیمیه و افزایش کیفیت زندگی بیماران کمک کننده است.