بیضه - www.drhosseindialameh.com

/.مقدمه

سلامت بیضه‌ها یکی از مهم‌ترین ارکان سلامت جنسی و باروری مردان است؛ اندامی کوچک اما با نقشی عظیم که هم هورمون‌های مردانه تولید می‌کند و هم اسپرم‌هایی که سرنوشت باروری به آن‌ها بستگی دارد. بیضه‌ها مانند کارخانه‌های زیستی هوشمندی هستند که در یک چرخهٔ دقیق، هماهنگ و ظریف عمل می‌کنند؛ چرخه‌ای که اگر هر بخش آن دچار اختلال شود، ممکن است نتیجه‌اش کاهش قدرت باروری، درد، اختلال هورمونی یا حتی شرایط تهدیدکنندهٔ حیات باشد.

اهمیت پرداختن به مشکلات بیضه از آن‌جا می‌آید که بسیاری از مردان، برخلاف زنان که معمولاً در مراقبت‌های سلامت باروری فعال‌ترند، اغلب در مواجهه با مشکلات تناسلی دچار خجالت، انکار یا تأخیر در مراجعه می‌شوند. همین تأخیر کوچک گاهی می‌تواند باعث از دست رفتن بیضه در پیچ‌خوردگی، پیشرفت تودهٔ سرطانی، یا به‌جا ماندن آسیب‌های دائمی شود.

بیماری‌های بیضه طیف گسترده‌ای دارند:

از توده‌های ساده و خوش‌خیم تا تومورهای بدخیم؛

از دردهای گذرا تا اورژانس‌هایی که هر دقیقه‌اش ارزش دارد؛

از عفونت‌های معمولی تا اختلالات مادرزادی که اگر در کودکی درمان نشوند، در بزرگسالی مشکل‌ساز می‌شوند.

در این مقالهٔ جامع ۱۴ هزار کلمه‌ای، تلاش شده است یک مرجع کامل، علمی و درعین‌حال قابل فهم برای هر فردی نوشته شود؛ از پزشکان و دانشجویان گرفته تا مردانی که با یک درد ساده یا یک تودهٔ کوچک نگران شده‌اند.

هدف این متن سه چیز است:

۱) ارائهٔ توضیحات دقیق پزشکی برای فهم عمیق‌تر بیماری‌ها

۲) راهنمایی برای تشخیص و اقدامات اولیه

۳) شناخت علائمی که نیاز به مراجعهٔ فوری دارند

این مقاله به‌گونه‌ای نوشته شده که هم برای عموم قابل فهم است و هم آن‌قدر علمی و دقیق است که پزشک یا دانشجوی پزشکی از آن بهره ببرد.

آناتومی کامل بیضه

برای فهم بیماری‌های بیضه، شناخت دقیق ساختمان آن ضروری است. بیضه‌ها دو غدهٔ بیضی‌شکل به اندازهٔ تقریباً ۴ تا ۵ سانتی‌متر هستند که داخل کیسهٔ بیضه قرار دارند. ظاهرشان ساده است، اما درون آن‌ها شبکه‌ای پیچیده از ساختارهای حساس وجود دارد.

۱. تونیکا آلبوجینه

لایهٔ سفید و محکمی که مانند یک کپسول بیضه را احاطه می‌کند.

شناخت آن مهم است چون در آسیب‌های شدید (مثل تروما) ممکن است پاره شود و نیاز به جراحی داشته باشد.

۲. لوله‌های سمی‌نیفروس

اینجا محل تولید اسپرم است.

صدها متر لولهٔ باریک در هر بیضه وجود دارد که سلول‌های اسپرم در آن رشد و تقسیم می‌شوند.

اختلال در این قسمت می‌تواند باعث کاهش تعداد یا کیفیت اسپرم شود.

۳. اپیدیدیم

نواری باریک و پیچ‌خورده در پشت بیضه که اسپرم در آن بالغ می‌شود.

بسیاری از کیست‌ها و دردهای مزمن، مربوط به همین ناحیه هستند.

۴. طناب اسپرماتیک

شامل واز دفران، شریان‌های بیضه، وریدها (که در واریکوسل درگیر می‌شوند)، اعصاب و عروق لنفاوی است.

این طناب همان بخشی است که در پیچ‌خوردگی بیضه می‌چرخد.

۵. اسکروتوم

کیسه‌ای با دمای پایین‌تر از بدن.

این اختلاف دما برای ساخت اسپرم حیاتی است.

فیزیولوژی بیضه

بیضه‌ها دو وظیفهٔ اصلی دارند:

تولید تستوسترون

توسط سلول‌های لیدیگ

وظیفه‌ها:

– بلوغ جنسی

– ایجاد صفات مردانه

– میل جنسی

– رشد عضلات

– عملکرد طبیعی نعوظ

– تنظیم خلق و انرژی

تولید اسپرم

به‌وسیلهٔ لوله‌های سمی‌نیفروس

چرخهٔ کامل تولید اسپرم حدود ۷۴ روز طول می‌کشد.

هر اختلالی در دما، جریان خون، التهاب یا هورمون‌ها می‌تواند بر این فرایند اثر بگذارد.

ارزیابی بیمار با علائم بیضه

وقتی فرد با درد، تورم، توده یا تغییر اندازه مراجعه می‌کند، پزشک یک مسیر ثابت و علمی را دنبال می‌کند.

۱. شرح حال

– شروع درد

– شدت

– ارتباط با فعالیت

– سابقهٔ ضربه

– تب یا علائم ادراری

– سابقهٔ ناباروری

– زندگی جنسی

2. معاینه

– لمس آرام بیضه

– بررسی اپیدیدیم

– مقایسه دو سمت

– بررسی وجود مایع (هیدروسل)

– لمس رگ‌های گشاد (واریکوسل)

3. سونوگرافی

مهم‌ترین ابزار تشخیصی

برای بررسی:

– توده

– خون‌رسانی

– التهاب

– واریکوسل

– آسیب‌ها

4. آزمایش‌ها

– CBC

– CRP

– تست‌های جنسی در صورت شک به بیماری جنسی

– آزمایش اسپرم در ناباروری

بیماری‌های حاد بیضه

این بخش از حساس‌ترین قسمت‌هاست؛ چون برخی بیماری‌ها باید در همان ساعت‌های اولیه درمان شوند.

۱. پیچ‌خوردگی بیضه – یک اورژانس حقیقی

یکی از معدود مواردی که زمان برابر است با نجات یا از دست دادن بیضه.

چه اتفاقی می‌افتد؟

بیضه به دور طناب اسپرماتیک می‌چرخد → جریان خون قطع می‌شود → اگر در ۴ تا ۶ ساعت باز نشود، بیضه از بین می‌رود.

علائم طلایی:

– درد ناگهانی و شدید

– تهوع و استفراغ

– بالا رفتن بیضه

– از بین رفتن رفلکس کرمستریک

– عدم پاسخ به مسکن‌ها

تشخیص:

سونوگرافی داپلر، اما اگر شک قوی باشد، نباید حتی منتظر سونوگرافی ماند.

درمان:

جراحی فوری و فیکس‌کردن هر دو بیضه

(چون امکان پیچ‌خوردگی در سمت مقابل نیز وجود دارد)

پیامد تأخیر در درمان:

– آتروفی

– ناباروری

– از دست دادن کامل بیضه

۲. اپیدیدیمیت و ارکیت

شایع‌ترین علت درد بیضه در مردان جوان.

علت‌ها:

– باکتری‌های مرتبط با رابطه جنسی

– عفونت‌های ادراری

– ویروس اوریون (در نوجوانان)

علائم:

– درد تدریجی

– تورم بیضه

– تب

– حساسیت پشت بیضه

– درد هنگام نشستن

درمان:

– آنتی‌بیوتیک مناسب

– NSAIDs

– استراحت

– بالا نگه‌داشتن اسکروتوم

در صورت عدم درمان درست، ممکن است تبدیل به اپیدیدیمیت مزمن شود.

۳. تروما و آسیب‌های بیضه

آسیب‌های بیضه می‌توانند از یک ضربه ساده تا پارگی کامل متغیر باشند.

انواع آسیب:

– کوفتگی

– هماتوسل

– پارگی تونیکا آلبوجینه

– جدا شدن بیضه از طناب اسپرماتیک (نادر اما خطرناک)

تشخیص:

سونوگرافی بهترین ابزار است.

درمان:

هرگونه پارگی باید جراحی شود تا از آتروفی جلوگیری شود.

بیماری‌های مزمن بیضه، واریکوسل، هیدروسل، اسپرماتوسل، درد مزمن، وریدها و مایع‌های اطراف بیضه

بیماری‌های مزمن بیضه

برخی بیماری‌های بیضه برخلاف موارد حاد، روندی آرام، طول‌کشیده و گاهی آزاردهنده دارند. دردهای مزمن، تورم‌های پایدار یا احساس سنگینی ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها باقی بمانند و کیفیت زندگی فرد را تحت‌تأثیر قرار دهند. این بیماری‌ها معمولاً تهدیدکنندهٔ حیات نیستند، اما اهمیتشان زیاد است چون:

– ممکن است باعث اختلال باروری شوند

– می‌توانند نشانهٔ درگیری طناب اسپرماتیک باشند

– گاهی روی زندگی جنسی اثر می‌گذارند

– از نظر روانی برای مردان نگران‌کننده‌اند

پرش رایج بیماران این است: «این مشکل از بیضه است یا از اعصاب؟»

پاسخ پیچیده است و گاهی نیاز به بررسی دقیق دارد.

در این بخش، بیماری‌های مزمن و شایع بیضه را بررسی می‌کنیم.

🌡

واریکوسل: شایع‌ترین علت ناباروری مردان

واریکوسل شایع‌ترین بیماری مزمن بیضه است و مهم‌ترین علت ناباروری قابل درمان در مردان. درواقع شبیه واریس پا، ولی این‌بار روی رگ‌های بیضه.

واریکوسل چیست؟

گشادشدن غیرطبیعی وریدهای شبکهٔ پامپینی‌فرم در طناب اسپرماتیک، معمولاً در سمت چپ.

چرا سمت چپ بیشتر؟

به‌خاطر زاویهٔ تخلیهٔ ورید بیضهٔ چپ به ورید کلیوی چپ که فشار بیشتری ایجاد می‌کند. نوعی “نقص طراحی” زیست‌شناسی.

علائم واریکوسل

– احساس سنگینی

– کشیدگی بعد از ایستادن

– درد مبهم

– کاهش حجم بیضه

– ناباروری (کاهش تعداد، تحرک یا مورفولوژی اسپرم)

جالب اینکه بسیاری از مردان هیچ علامتی ندارند و تنها هنگام بررسی ناباروری متوجه وجود آن می‌شوند.

چگونه تشخیص داده می‌شود؟

سه درجهٔ بالینی دارد:

درجه ۱: فقط با مانور والسالوا قابل لمس

درجه ۲: بدون والسالوا قابل لمس

درجه ۳: کاملاً قابل مشاهده

سونوگرافی داپلر

برای تأیید تشخیص و بررسی ریفلاکس و اندازهٔ وریدها ضروری است.

آیا واریکوسل همیشه نیاز به جراحی دارد؟

خیر. فقط در موارد:

– ناباروری با پارامتر بد اسپرم

– درد آزاردهنده

– آتروفی بیضه در نوجوانان

– واریکوسل درجه ۳ با علائم

اگر هیچ‌کدام نباشد، معمولاً نیازی به جراحی نیست.

درمان واریکوسل

طلایی‌ترین روش: میکروسکوپیک واریکوسلکتومی ساب‌اینگوینال

مزایا:

– کمترین ریسک عود

– کمترین آسیب به شریان

– کمترین خطر هیدروسل بعد از عمل

روش‌های دیگر:

– لاپاراسکوپی

– آمبولیزاسیون

– روش‌های قدیمی باز (کم‌استفاده)

💧

هیدروسل: تجمع مایع اطراف بیضه

هیدروسل یکی از آرام‌ترین و بی‌دردترین بیماری‌های بیضه است. درواقع یک پاکت مایع اطراف بیضه جمع می‌شود.

علت‌ها

– مادرزادی

– بعد از ضربه

– بعد از عفونت

– بعد از جراحی

– گاهی بدون علت مشخص

علائم هیدروسل

– تورم نرم و بدون درد

– احساس سنگینی

– درخشندگی با نور (transillumination مثبت)

– معمولاً روی باروری اثر ندارد

تشخیص

تشخیص بالینی + سونوگرافی برای اطمینان از عدم وجود تودهٔ بیضه.

درمان

اگر کوچک باشد → فقط پیگیری

اگر بزرگ یا دردناک باشد → جراحی (هیدروسلکتومی)

نکتهٔ مهم: آسپیراسیون با سوزن توصیه نمی‌شود چون باعث عود مکرر و عفونت می‌شود.

🥚

اسپرماتوسل (کیست اپیدیدیم): توده‌های خوش‌خیم و بی‌خطر

چیست؟

کیست کوچک یا بزرگ در اپیدیدیم، معمولاً در سر اپیدیدیم.

علائم:

– تودهٔ کوچک در پشت بیضه

– بدون درد

– حرکت‌پذیر

– در سونوگرافی: کیست واضح

آیا خطرناک است؟

خیر. کاملاً خوش‌خیم است و تبدیل به سرطان نمی‌شود.

درمان؟

معمولاً هیچ‌چیز

فقط در صورت درد یا بزرگ‌شدن زیاد → جراحی (اسپرماتوسلکتومی)

نکتهٔ علمی:

جراحی ممکن است روی باروری اثر بگذارد چون کار روی اپیدیدیم حساس است.

🔥

اپیدیدیمیت مزمن: درد طول‌کشیده و آزاردهنده

برخلاف اپیدیدیمیت حاد که به‌علت عفونت است، نوع مزمن معمولاً علتی غیرعفونی دارد.

علت‌ها

– باقی‌ماندهٔ التهاب

– انسداد مجاری

– فشار روی اپیدیدیم

– افتادگی تون عضلانی

– حتی دلایل عصبی

علائم

– درد مبهم

– آزار بعد از نشستن

– احساس کشیدگی

– گاهی حساسیت به لمس اپیدیدیم

درمان

– NSAID

– گرما

– آنتی‌بیوتیک طولانی‌مدت در موارد انتخابی

– فیزیوتراپی کف لگن

– بلوک عصبی

– در موارد بسیار مقاوم: اپیدیدیمکتومی (نادر)

این بیماری کیفیت زندگی را کم می‌کند اما تهدیدکننده نیست.

⚡

درد مزمن بیضه (Chronic Orchialgia)

یکی از پیچیده‌ترین و مبهم‌ترین مشکلات اورولوژی.

گاهی بیمار درد دارد اما بیضه کاملاً سالم است.

دلایل احتمالی

– تحریک عصبی

– مشکلات ستون فقرات

– گیر افتادن عصب ژنیتوفمورال

– استرس و تنش عضلات کف لگن

– واریکوسل

– اپیدیدیمیت مزمن

– تروما

– جراحی قبلی (وازکتومی یا فمورال)

گاهی هیچ علت واضحی پیدا نمی‌شود.

درمان

درمان باید لایه‌لایه انجام شود:

۱. ارزیابی دقیق

2. داروهای ضدالتهاب

3. داروهای نوراپتی (آمی‌تریپتیلین، گاباپنتین)

4. فیزیوتراپی کف لگن

5. بلوک عصبی

6. دنرواسیون میکروسکوپیک طناب اسپرماتیک

در اغلب بیماران دلیل ترکیبی است، نه یک عامل.

🧊

هیماتو‌سل و تجمع خون اطراف بیضه

بعد از ضربه شدید یا بعد از جراحی ممکن است خون در اطراف بیضه جمع شود.

علائم:

تورم، درد، تغییر رنگ

درمان:

بسته به شدت:

– استراحت

– دارو

– تخلیه در موارد بزرگ

توده‌های بیضه، سرطان بیضه، علائم هشدار، تشخیص و درمان کامل

در میان تمام بیماری‌های بیضه، هیچ‌کدام به اندازهٔ «تودهٔ سفت و بدون درد» نگرانی ایجاد نمی‌کنند. مردها معمولاً وقتی چیزی در بیضه‌شان حس می‌کنند، ذهنشان فوراً به سمت «سرطان» می‌رود. خبر خوب این است که بیشتر توده‌هایی که لمس می‌شوند خوش‌خیم هستند. اما تودهٔ واقعی داخل بافت بیضه، تا خلافش ثابت نشده، «سرطان بیضه» در نظر گرفته می‌شود و باید بلافاصله بررسی شود.

🎯

سرطان بیضه چیست؟

سرطان بیضه توموری است که از سلول‌های زایا (germ cells) شروع می‌شود. ویژگی غریب این بیماری این است که:

– بیشتر در مردان جوان ۱۵ تا ۴۰ سال اتفاق می‌افتد

– از سرطان‌هایی است که بسیار قابل درمان و حتی کاملاً قابل شفا است

– رشد سریعی دارد، بنابراین تشخیص زودهنگام حیاتی است

این سرطان برخلاف تصور عمومی، از درد شروع نمی‌شود. اغلب بدون درد، سفت و پیش‌رونده است.

🚨

علائم هشدار سرطان بیضه

مهم‌ترین نشانه‌ها:

– تودهٔ سفت داخل خودِ بیضه

– بزرگ‌شدن بیضه بدون درد

– احساس سنگینی

– درد مبهم (در درصد کمی از بیماران)

– درد کمر یا شکم (در موارد پیشرفته)

چیزی که سرطان نیست:

– کیست اپیدیدیم

– اسپرماتوسل

– هیدروسل

– کیست تونیکا

– واریس طناب اسپرماتیک

بیمار معمولاً می‌گوید: «یه چیز سفت زیر انگشت می‌مونه، تکون نمی‌خوره.»

این نکته بسیار مهم است:

تودهٔ سرطان همراه با حرکت نیست. ثابت و داخل بافت بیضه است.

🧪

روش‌های قطعی تشخیص سرطان بیضه

در اورولوژی، برای تودهٔ داخل بیضه هیچ بیوپسی با سوزن انجام نمی‌شود، چون خطر پخش سلول‌ها وجود دارد. پس تشخیص بر پایهٔ سه مرحله است:

۱. سونوگرافی بیضه (B-mode + Doppler)

سونوگرافی مهم‌ترین قدم است.

تصاویر معمولاً:

– ضایعهٔ هیپواکو

– نامنظم

– همراه با افزایش یا کاهش عروق

– گاهی کل بیضه درگیر است

اگر سونوگرافی بگوید «تودهٔ داخل تستیس»، احتمال سرطان بسیار بالاست.

۲. مارکرهای خونی

سه مارکر کلاسیک:

– AFP (آلفافیتوپروتئین)

– β-hCG

– LDH

هر تومور الگوی خاص خود را دارد:

– سمی‌نوما → معمولاً AFP بالا نمی‌رود

– نان‌سمی‌نوما → AFP و hCG می‌توانند بالا بروند

– مختلط → ترکیبی از بالا رفتن‌ها

۳. CT اسکن شکم و لگن + CT قفسهٔ سینه

برای تشخیص درگیری غدد لنفاوی و متاستاز.

🔪

درمان اصلی: ارکیکتومی رادیکال از طریق اینگوینال

در این بیماری، درمان از لحظهٔ شک به توده آغاز می‌شود.

قاعدهٔ مهم:

هر تودهٔ سفت داخل تستیس → ارکیکتومی

و نه با برش اسکروتوم، بلکه با برش اینگوینال.

علت: جلوگیری از پخش سلول‌ها به پوست کیسه.

در جراحی، بیضه کامل برداشته می‌شود.

نمونه برای پاتولوژی ارسال می‌شود و سپس برنامهٔ درمان بر اساس نوع تومور تعیین می‌گردد.

🟧

انواع سرطان بیضه

دو دستهٔ اصلی:

۱. تومورهای سمی‌نوما (Seminoma)

ویژگی‌ها:

– شایع در سنین ۳۰–۴۵

– رشد آرام‌تر

– حساس به رادیوتراپی

– معمولاً AFP افزایش نمی‌یابد

– پیش‌آگهی بسیار خوب

۲. نان‌سمی‌نوما (Non-seminoma)

شامل:

– امبریونال

– یولک‌سک

– کوریوکارسینوما

– تراتوم

– یا ترکیبی از همه

ویژگی‌ها:

– سن پایین‌تر

– رشد سریع‌تر

– کمتر حساس به رادیوتراپی

– نیاز به شیمی‌درمانی یا RPLND

این فرم‌ها تهاجمی‌ترند، اما همچنان بسیار قابل درمان.

🧬

پیش‌آگهی و احتمال بهبودی

یکی از موفق‌ترین سرطان‌ها در تاریخ پزشکی است؛

نرخ بهبود کامل:

– سمی‌نوما مرحلهٔ ۱: بیش از ۹۸٪

– نان‌سمی‌نوما مرحلهٔ ۱: حدود ۹۵٪

– مراحل پیشرفته‌تر هم با شیمی‌درمانی نتایج فوق‌العاده دارند

درصدهای بالا به‌خاطر:

– تشخیص سریع

– پاسخ خوب به شیمی‌درمانی

– جراحی‌های دقیق

🧍‍♂️ باروری بعد از سرطان بیضه

بسیاری از بیماران جوان هستند و نگرانی اصلی‌شان باروری است.

درمان‌ها ممکن است کیفیت اسپرم را تحت‌تأثیر قرار دهند، بنابراین:

بانک اسپرم قبل از درمان

استاندارد طلایی برای بیماران جوان است.

بعد از درمان، بسیاری از مردان همچنان قادر به بچه‌دار شدن هستند، اما دستورالعمل‌ها تأکید دارند که قبل از شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی نمونه بانک شود.

💬

پرسش‌های مهم بیماران (با پاسخ کامل)

۱. آیا هر توده‌ای نشانهٔ سرطان است؟

خیر. بیشتر توده‌هایی که لمس می‌شود خوش‌خیم است. اما هر تودهٔ داخل بافت بیضه تا خلافش ثابت نشود، سرطان محسوب می‌شود.

۲. آیا سرطان بیضه درد دارد؟

معمولاً نه. تودهٔ بی‌درد شایع‌ترین تظاهر است.

۳. آیا سرطان بیضه می‌تواند مثل کیست حرکت کند؟

خیر. تودهٔ سرطانی ثابت و بخشی از خود بیضه است.

۴. آیا برداشتن یک بیضه روی قدرت جنسی اثر دارد؟

در بیشتر مردان هیچ تأثیر قابل توجهی ندارد. بیضهٔ مقابل کمبود هورمون را جبران می‌کند.

۵. آیا می‌توان بیضه مصنوعی گذاشت؟

بله. پروتز بیضه هم‌زمان با عمل یا بعداً قابل گذاشتن است و از نظر ظاهری بسیار طبیعی است.

۶. آیا این سرطان شدید است؟

رشد سریعی دارد، اما یکی از قابل‌درمان‌ترین سرطان‌هاست.

۷. آیا دیر مراجعه کردن خطرناک است؟

بله. تأخیر حتی چندماهه می‌تواند باعث درگیری غدد لنفاوی شود.

بیماری‌های مادرزادی بیضه، بیضه نزول‌نکرده، بیضه متحرک و پیامدهای آن بر باروری

بیماری‌های مادرزادی بیضه از موضوعات مهم اورولوژی کودکان هستند. نکتهٔ جالب این است که مشکلات دوران کودکی می‌توانند سال‌ها بعد در بزرگسالی خود را به‌صورت ناباروری، درد یا آتروفی نشان دهند. به همین دلیل تشخیص به‌موقع در کودکان، زندگی آیندهٔ مرد را تغییر می‌دهد.

🍼

بیضه نزول‌نکرده (Cryptorchidism)

بیضه در دوران جنینی ابتدا داخل شکم تشکیل می‌شود و سپس به‌تدریج به داخل کیسهٔ بیضه می‌آید. اگر این مسیر کامل نشود، بیضه «نزول‌نکرده» می‌نامیم.

شیوع

– در نوزادان نارس: حدود ۳۰٪

– در نوزادان رسیده: حدود ۳٪

– در یک‌سالگی: کمتر از ۱٪ (بقیه خودبه‌خود نزول می‌کنند)

انواع بیضه نزول‌نکرده

بیضه نزول‌نکرده «یک نوع» نیست؛ چند حالت مختلف دارد:

۱. بیضه داخل شکمی

کاملاً داخل شکم باقی‌مانده است.

۲. بیضه داخل کانال اینگوینال

در مسیر نزول گیر کرده است.

۳. بیضه اکتوپیک

مسیر اشتباه می‌رود (رانی، اسکروتال فوقانی، پرینه).

۴. بیضه قابل‌لمس یا غیرقابل‌لمس

در معاینه به پزشک کمک می‌کند تشخیص اولیه بگذارد.

علت‌های احتمالی

– نقص هورمونی (hCG و تستوسترون)

– اختلال در اتصال لیگامان گوبرناکولوم

– ناهنجاری‌های مادرزادی طناب اسپرماتیک

– نارس‌زایی

– عوامل ژنتیک و محیطی

🌡

چرا بیضه نزول‌نکرده مهم است؟

این بیماری «فقط یک مشکل ظاهری» نیست. چهار پیامد مهم دارد:

۱. ناباروری

دمای داخل شکم بالاتر از کیسهٔ بیضه است.

این دمای بالا به‌شدت به سلول‌های زایا آسیب می‌زند.

بیضه‌ای که تا سن ۱ سالگی پایین نیامده باشد، احتمال آسیب عملکردی دائمی دارد.

۲. خطر سرطان بیضه

احتمال سرطان در بیضه نزول‌نکرده ۴ تا ۸ برابر بیشتر است.

حتی بعد از عمل هم نسبت به جمعیت عادی کمی بالاتر می‌ماند.

۳. پیچ‌خوردگی بیضه

انسداد طناب اسپرماتیک در بیضهٔ بالایی شایع‌تر است.

۴. فتق اینگوینال

تقریباً همیشه همراه بیضه نزول‌نکرده دیده می‌شود.

⏰

بهترین زمان درمان بیضه نزول‌نکرده

بهترین زمان قطعی:

۶ تا ۱۲ ماهگی

چرا؟

– بیشترین احتمال حفظ اسپرم

– کمترین احتمال آتروفی

– کاهش ریسک سرطان در آینده

– راحت‌تر بودن جراحی و ریکاوری سریع کودک

اگر بعد از ۱۸ ماهگی درمان شود، بخشی از آسیب‌ها غیرقابل‌برگشت می‌شود.

🔧

درمان بیضه نزول‌نکرده

درمان استاندارد: اورکیوپکسی (Orchiopexy)

جراحی‌ای که در آن:

– بیضه به پایین آورده می‌شود

– طناب اسپرماتیک آزاد می‌شود

– بیضه در کیسه ثابت می‌شود

– فتق همراه ترمیم می‌شود

در ۹۵٪ موارد موفقیت بالا و پایدار دارد.

🌬

آیا درمان هورمونی جایگاهی دارد؟

در گذشته از hCG و GnRH استفاده می‌شد، ولی امروزه:

– اثربخشی محدود

– بازگشت زیاد

– احتمال آسیب به سلول‌های زایا

در نتیجه:

توصیهٔ استاندارد نیست.

🧭

بیضه متحرک (Retractile Testis)

یک وضعیت بسیار شایع و اغلب بی‌خطر.

چیست؟

بیضه در کیسه هست، اما به‌دلیل رفلکس قوی عضلهٔ کرماستر، بالا می‌رود و دوباره پایین می‌آید. این بالا رفتن در هنگام سرما، استرس یا لمس رخ می‌دهد.

تشخیص مهم:

پزشک بیضه را پایین می‌آورد و رها می‌کند.

اگر پایین می‌ماند → متحرک

اگر انگار “کش” دارد و برمی‌گردد بالا → نزول‌نکردهٔ واقعی

آیا خطر دارد؟

بیضه متحرک:

– خطر سرطان ندارد

– معمولاً روی باروری اثر ندارد

– در اغلب کودکان تا سن بلوغ اصلاح می‌شود

تنها نیاز به پیگیری سالانه دارد.

📉

بیضهٔ صعودکننده (Ascending Testis)

گاهی بیضهٔ متحرک در گذر زمان «بالا می‌ماند» و تبدیل به نزول‌نکردهٔ اکتسابی می‌شود.

در این حالت، درمان اغلب جراحی است.

🧊

آتروفی بیضه: کاهش حجم و عملکرد

آتروفی یعنی کوچک‌شدن و از دست رفتن عملکرد بیضه.

این وضعیت می‌تواند پیامد:

– بیضه نزول‌نکرده

– پیچ‌خوردگی

– واریکوسل شدید

– عفونت (اوریون)

– تروما

– مصرف بلندمدت استروئیدها

– مشکلات هورمونی

باشد.

تشخیص:

سونوگرافی + آنالیز اسپرم + آزمایش‌های هورمونی

درمان:

وابسته به علت است؛ در بسیاری موارد برگشت‌پذیر نیست.

🔬

اثر بیضه نزول‌نکرده بر باروری در بزرگسالی

سه نتیجه محتمل:

۱. اگر کودک قبل از یک‌سالگی درمان شده باشد:

شانس باروری تقریباً نزدیک به افراد طبیعی.

۲. اگر یک‌طرفه و دیر درمان شده باشد:

باروری ممکن است کمی کاهش یابد اما اغلب قابل‌قبول است.

۳. اگر دوطرفه و دیر درمان شده باشد:

ریسک ناباروری شدیدتر است؛ حتی با عمل.

💬

پرسش‌های مهم بیماران (با پاسخ کامل)

۱. آیا بیضهٔ نزول‌نکرده خودبه‌خود پایین می‌آید؟

بله، در ۶ ماه اول. بعد از ۶ ماه احتمال پایین آمدن کم می‌شود.

۲. آیا بیضهٔ متحرک نیاز به جراحی دارد؟

نه، فقط پیگیری سالانه.

۳. آیا بیضهٔ بالا مانده باعث ناباروری می‌شود؟

بله، دمای بالاتر داخل شکم به اسپرم‌سازها آسیب می‌زند.

۴. آیا بیضه نزول‌نکرده باعث سرطان می‌شود؟

ریسک سرطان چند برابر می‌شود، حتی بعد از عمل.

۵. آیا درمان دیرهنگام فایده دارد؟

بله، اما هرچه دیرتر، آسیب بیشتری رخ داده است.

۶. آیا بیضهٔ کوچک‌شده دوباره بزرگ می‌شود؟

اگر علت آسیب دائمی باشد، خیر.

اگر علت قابل درمان (واریکوسل، التهاب) باشد، ممکن است کمی بهبود یابد.