افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی وسواس های فکری، با وسواس های عملی و یا هر دو را باهم دارند. منظور از «وسواس فکری» افکار تصاویر ذهنی و یا تمایلات ناگهانی به انجام کارها با گفتن چیزهایی است که ناراحت کننده و تکرار شونده هستند. منظور از «وسواس های عملی»، رفتارهایی است که افراد احساس می کنند باید آن را انجام دهند تا اضطراب خود را کاهش دهند یا جلوی یک رویداد ناخوشایند را بگیرند. اغلب افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری- عملی هم از وسواس های فکری و هم از وسواس های عملی رنج می برند.
شایع ترین وسواس های فکری عبارت اند از:
* ترس از ابتلا به یک بیماری، از قبیل ایدز یا سرطان.
* ترس از دست زدن به چیزهای سمی یا آلوده، مانند مواد شوینده.
* ترس از آسیب رساندن به فردی یا کشتن کسی، اغلب شامل افراد مورد علاقه است.
* ترس از فراموش کردن انجام کاری، از قبیل: خاموش کردن اجاق گاز یا قفل کردن درب.
* ترس از انجام یک کار خجالت آور یا غیراخلاقی، مانند: به زبان آوردن عبارات و کلمات زشت.
شایع ترین وسواس های عملی یا همان آیین مندی ها عبارت اند از:
* شستشو یا آب کشی مکرر و طولانی، مانند شستشوی چندین باره دست در طول روز.
* وارسی کردن افراطی، مانند وارسی مکرر اجاق گاز برای اطمینان از خاموش بودن آن.
* اعمال تکراری، مانند همیشه ۱۶ بار کلید برق را زدن.
* احتکار یا انبار کردن چیزهای بی مصرف مانند روزنامه های قدیمی یا وسایل غیرقابل استفاده.
* قرار دادن اشیاء و وسایل براساس نظمی خاص، مانند چیدن کتاب ها در قفسه به صورت قرینه.
اغلب افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری- عملی می دانند که ترس های آنها حداقل برخی اوقات واقع بینانه نیستند. همچنین می دانند که رفتارهای ایین مند آنها منطقی نیست. با این حال نمی توانند جلوی خود را بگیرند.
اختلال وسواس فکری- عملی بیماری شایعی است. در هر دوره ۶ ماهه، بیش از ۳ میلیون نفر در ایالات متحده آمریکا از اختلال وسواس فکری- عملی رنج می برند. از هر ۴۰ نفر یکی در طول زندگی خود به اختلال وسواس فکری- عملی مبتلا می شود.
اختلال وسواس فکری- عملی می تواند مشکلات عمده ای برای فرد ایجاد کند. افراد مبتلا به این اختلال زمان زیادی از روز را صرف رفتارهای آیین مندی خود می کنند. به همین دلیل این افراد فرصت کافی برای رسیدگی به امور خانواده و شغلی خود را ندارند. علاوه بر این، بسیاری از افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری- عملی از برخی مکان ها با موقعیت هایی که آنها را مضطرب می کند، نیز اجتناب می کنند. برخی از آنها عملاً خانه نشین می شوند. بیشتر اوقات فرد یا افرادی در خانواده به آنها کمک می کنند تا از عهده انجام آداب و تشریفات وسواسی خویش برآیند.

دلایل ایجاد اختلال وسواس فکری- عملی چیست؟

دلایل ایجاد این اختلال هنوز دقیقاً مشخص نشده اند. این اختلال یک جنبه ارتی دارد. اعضای خانواده این بیماران اغلب خودشان به اختلال وسواس فکری- عملی یا سایر اختلال هایاضطرابی مبتلا هستند. البته وراثت تنها دلیل وسواس نیست. یادگیری و فشارهای زندگی نیز در ابتلا به این اختلال مؤثر هستند.

اختلال وسواس- فکری عملی چگونه به وجود می آید؟

نتایج پژوهش ها نشان می دهند که ۹۰ درصد مردم افکاری مشابه با افکار مشکل را در افراد وسواسی دارند. با این حال به نظر می رسد افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری- عملی بیشتر از افراد عادی از این افکار رنج می برند. در اکثر موارد افکاری که موجب نگرانی این بیماران می شود، مغایر با باورها و ارزش های آنها است؛ مثلاً یک فرد بسیار مذهبی از این می ترسد که مبادا به مقدسات توهین کند یا کفر بگوید و یا یک مادر دلسوز می ترسد که به فرزندش آسیبی برساند.
از آنجایی که افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری- عملی از افکار خود رنج می برند، سعی می کنند از این افکار اجتناب کنند. آنها اغلب تلاش می کنند جلوی افکار خود را بگیرند. مشکل اینجا است که هر چه بیشتر تلاش کنید به یک چیز فکر نکنید، در نهایت بیشتر به آن چیز فکر خواهید کرد. می توانید امتحان کنید: سعی کنید یک دقیقه به یک فیل صورتی فکر نکنید. احتمالاً اولین چیزی که به ذهن شما خطور می کند، همان چیزی باشد که سعی دارید به آن فکر نکنید یعنی همان فیل صورتی است.
زمانی که افراد متوجه می شوند که نمی توانند از افکار ناراحت کننده اجتناب کنند، راههای دیگری را برای کاهش اضطراب خود امتحان می کنند. ممکن است برخی رفتارها را انجام دهند، از قبیل شستشوی زیاد یا زیر لب دعا خواندن. این کارها معمولاً اضطراب آنها را کاهش می دهد. فقط مشکل اینجا است که با این روش، رهایی از اضطراب موقتی است. به زودی باید این عمل را مجدداً انجام دهند تا احساس بهتری داشته باشند و خیلی زود این عمل تبدیل به یک وسواس عملی خواهد شد.

درمان شناختی رفتاری چگونه میتواند بر اختلال وسواس فکری- عملی اثر بگذارد؟

افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری- عملی می ترسند که اگر به افکار وسواسی خود میدان بدهند و هیچ رفتار ایین مندی انجام ندهند، اضطراب آنها بیشتر و بیشتر شود و نتوانند این اضطراب را تحمل کنند. آنها اغلب می ترسند که دیوانه شوند.
درمان شناختی رفتاری به شما می آموزد که اضطراب خود را بدون انجام وسواس های عملی و رفتارهای آیین مند کنترل کنید. در این درمان شما راهبردهای مقابله ای نظیر روش های متفاوت فکر کردن را یاد می گیرید که به شما کمک می کنند اضطراب کمتری داشته باشید. همچنین در این درمان می آموزید اگر به جای اجتناب از افکارتان با آنها روبرو شوید، از بین خواهند رفت. شاید باور این موضوع سخت باشد، ولی حقیقت دارد. درمانگر به شما کمک می کند به تدریج با چیزهایی که از آنها می ترسید روبرو شوید تا جایی که به این اعتماد به نفس برسید که می توانید بدون استفاده از وسواس های عملی، ترس ها و اضطراب خودتان را مهار کنید. درمان شناختی رفتاری برای اختلال وسواس فکری- عملی معمولاً حدود ۲۰ جلسه زمان می برد. افرادی که علائم شدیدی دارند، ممکن است به درمان طولانی تری احتیاج داشته باشند.

درمان شناختی رفتاری برای اختلال وسواس فکری عملی چقدر مؤثر است؟

پژوهش های انجام شده در این زمینه نشان می دهند بیش از ۸۰ درصد مبتلایان به وسواس که درمان شناختی رفتاری خود را تا پایان ادامه داده اند، بهبودی متوسط تا زیاد را کسب کرده اند. گاهی پیش می آید که افراد حتی پس از پایان درمان برخی اوقات افکار وسواسی یا تمایلات وسواسی داشته باشند. با این حال، بیماران احساس کنترل بسیار بیشتری دارند و قادر هستند از زندگی خود لذت ببرند. پژوهش ها همچنین نشان می دهند حس خوب افراد حتی پس از خاتمه درمان نیز ادامه پیدا می کند.

آیا درمان دارویی می تواند مؤثر باشد؟

داروهایی که بیشترین تأثیر را بر اختلال وسواس فکری- عملی می گذارند، موجب افزایش سطح سروتونین در مغز می شوند. مطمئن باشید پزشک یا روان پزشک شما داروی مفیدی را برای شما تجویز می کند. نتایج پژوهش ها نشان داده اند که ۵۰ الی ۶۰ درصد بیماران با این قبیل داروها بهبود پیدا می کنند. البته اغلب بیماران در می یابند که علائم آنها با قطع دارو عود می کند. به همین دلیل بهتر است همیشه درمان شناختی رفتاری به همراه دارو درمانی مورد استفاده قرار گیرد. برای برخی از بیماران، ترکیب دارو درمانی و روان درمانی بهترین نتیجه را به همراه دارد.

از شما به عنوان بیمار چه انتظاری میرود؟

احساس اضطراب در شروع درمان و تردید در مورد اینکه درمان می تواند به شما کمک کند امری رایج است. اگر شما هم این حالت را دارید بهترین کار این است که درمان پیشنهادی ما یعنی همان درمان شناختی رفتاری را تجربه کنید درمانگر راه های جدیدی برای روبرو شدن با وسواس به شما ارائه می دهد و کمک می کند با چیزهایی که منجر به ترس و نگرانی شما می شوند روبرو شوید. از شما خواسته می شود این مهارت های آموخته شده را در بین جلسات تمرین کنید. اگر تمرینات ارائه شده توسط درمانگر را انجام دهید و درمان را به اتمام برسانید، شانس شما برای بهبودی بسیار بالا خواهد بود.