آسیب مغزی می‌تواند ساختار و عملکرد مغز را دچار تغییر کند. این عارضه فقط نتیجه ضربه شدید نیست؛ بلکه گاهی یک اختلال در جریان خون، کمبود اکسیژن، عفونت یا حتی اختلالات متابولیک می‌توانند عملکرد شبکه‌های عصبی را مختل کرده و مشکلات گسترده‌ای در توانایی‌های حرکتی، شناختی و رفتاری فرد ایجاد کنند. آگاهی از علل، نشانه‌ها و مسیر درمان، نقش مهمی در پیشگیری از عوارض جدی و کمک به بازگشت فرد به فعالیت‌های روزمره دارد. در این مقاله از سایت دکتر کیهانی فرد همراه ما باشید تا شما را با انواع آسیب مغزی بیشتر آشنا کنیم.

آسیب مغزی چیست؟

آسیب مغزی با نام انگلیسی Brain Damage به هر نوع صدمه‌ای گفته می‌شود که عملکرد طبیعی مغز را مختل کند و باعث آسیب رساندن به بافت مغز شود. این آسیب‌ها می‌توانند ناگهانی و حاد باشند، مانند ضربه‌های شدید در تصادف و سقوط، یا به صورت تدریجی رخ دهند، مانند تاثیر کمبود اکسیژن و عفونت‌ها.

آسیب‌های مغزی می‌توانند به شدت بر رفتار و عملکرد فرد تاثیر بگذارند. نشانه‌ها و پیامدهای آن بسته به ناحیه درگیر و شدت ضربه متنوع هستند. بعضی از افراد فقط دچار سردرد، گیجی یا کاهش تمرکز می‌شوند، در حالی که دیگران می‌توانند مشکلات گفتاری، حرکتی، حافظه یا تغییرات رفتاری و خلقی را تجربه کنند. در برخی موارد، این عارضه با بهبودی همراه است و فرد می‌تواند به زندگی عادی برگردد؛ اما اگر شدت آسیب زیاد باشد، اثرات طولانی‌مدتی برجای می‌گذارد و ممکن است موجب بروز مشکلات جدی و حتی مرگ شود.

انواع آسیب مغزی

همه آسیب‌های مغزی نوعی آسیب سر محسوب می‌شوند و عملکرد طبیعی مغز را مختل می‌کنند؛ اما یادتان باشد آسیب سر لزوما به معنی آسیب مغزی نیست. متخصصان آسیب‌های مغزی را ۲ دسته کلی تقسیم می‌کنند:

۱- آسیب تروماتیک مغز (TBI)

آسیب تروماتیک مغز (Traumatic Brain Injury) در اثر نیروی خارجی مانند ضربه به سر ایجاد می‌شود و با حرکت مغز در جمجمه یا آسیب رساندن به جمجمه همراه است؛ به همین دلیل احتمال آسیب مغزی بالاست.

A TBI creates chemical ہchanges in your brain so your brain cells don’t function as they should.

آسیب تروماتیک مغزی (TBI) تغییرات شیمیایی در مغز ایجاد می‌کند، بنابراین سلول‌های مغز شما آن‌طور که باید عمل نمی‌کنند.

به نقل از سایت: clevelandclinic

۲- آسیب اکتسابی مغز (ABI)

آسیب اکتسابی مغز (Acquired brain injury) در سطح سلول‌های مغز رخ می‌دهد و اغلب با فشار روی بافت مغز همراه است. این فشار می‌تواند به دلیل تومور مغزی یا بیماری عصبی همچون سکته مغزی ایجاد شود.

آسیب مغزی تروماتیک و آسیب مغزی اکتسابی پس از تولد رخ می‌دهند و هیچ‌کدام دژنراتیو نیستند. برخی از آسیب‌های مغزی باعث آسیب مغزی کانونی یا موضعی می‌شوند، مانند آسیبی که هنگام ورود گلوله به مغز ایجاد می‌شود. بدین معنی که آسیب به یک ناحیه کوچک محدود شده است. آسیب‌های بسته سر اغلب باعث آسیب منتشر مغز می‌شوند و به چندین ناحیه از مغز آسیب می‌رسانند. به عنوان مثال، هر ۲ طرف مغز آسیب می‌بینند و اعصاب در سراسر مغز کشیده می‌شوند. در اصطلاح پزشکی به آن آسیب آکسونی منتشر یا DAI می‌گویند.

کیس استادی کلینیک فوق تخصصی دکتر کیهانی فرد

نمونه آسیب اکتسابی مغز، بیماری که چند سال است با مشکل تشنج و صرع زندگی کرده است. این بیمار در اثر عفونت مغزی دچار آسیب به ناحیه فرونتال مغز گردیده که نتیجه آن ایجاد کانون تشنج در ناحیه مربوطه شده است. در طی این مدت، کم‌کم شنوایی گوش چپش را از دست داده و گاهی دچار انحراف ناگهانی سر به سمت راست بوده است. مدتی است که تشنج‌های او شدیدتر شده‌اند؛ به‌طوری‌که در یک روز پنج بار دچار حمله شده و بعضی از این حملات از نوع Drop Attack به معنای حمله با زمین خوردن، بوده‌است؛ یعنی بیمار ناگهان قدرت کنترل بدنش را از دست می‌دهد و روی زمین می‌افتد.

این تغییرات نشان می‌دهد که عملکرد مغز او دچار اختلال شده و می‌توان آن را نوعی آسیب مغزی اکتسابی دانست؛ یعنی آسیبی که به مرور زمان و به دلیل تشنج‌های مکرر یا احتمالاً ضربه‌های قبلی ایجاد شده است. بیمار همچنین کمی رفتارهای تکانشی دارد که می‌تواند به دلیل همین مشکلات مغزی باشد. حتما مقاله “چه چیزی موجب عفونت مغزی می شود” را مطالعه کنید.

نتیجه معاینات

با بررسی ها دکتر کیهانی فرد متوجه شدند، یکی از داروهای بیمار (کاربامازپین) ممکن است باعث بدتر شدن حملات شده باشد؛ به همین دلیل تصمیم گرفتند این دارو به‌تدریج قطع کنند و دوز داروی بهتر و مناسب‌تر یعنی لووتیراستام افزایش پیدا کند تا حملات کنترل شوند و وضعیت بیمار پایدارتر شود.

همچنین بیمار سابقه سیگار و اعتیاد دارد که می‌تواند روند درمان را سخت‌تر کند و نیاز به مراقبت بیشتری دارد.

این بیمار دچار مشکلاتی است که نشان می‌دهد مغزش تحت فشار قرار گرفته و کارکرد طبیعی‌اش مختل شده؛ اما با درمان درست، کنترل منظم تشنج‌ها و پیگیری پزشکی می‌توان به بهبود وضعیت او کمک کرد.

اگر دچار علائم عفونت مغزی، آسیب به سر، زمین خوردن ناگهانی، تشنج و گیجی شدید حتما با مطب تماس بگیرید

می توانید همین الان برای دریافت نوبت از مطب اقدام کنید (دریافت نوبت)

آسیب مادرزادی مغز چیست؟

نوعی آسیب مغزی وجود دارد که ناشی از ژنتیک یا آسیب هنگام تولد است. به آن آسیب مادرزادی مغز (Congenital Brain Damage) می‌گویند. با این حال، در تعریف استاندارد آسیب‌های مغزی یا آسیب تروماتیک مغز گنجانده نمی‌شود. این آسیب می‌تواند علائم مختلفی داشته باشد، حتی برخی نشانه‌های آن تا زمان تاخیر در رشد کودک یا بزرگسالی آشکار نمی‌شوند. آسیب مادرزادی مغزی ممکن است مشکلاتی همچون موارد زیر را برای کودک ایجاد کند:

• مشکلات گوارشی
• مشکلات قلبی و عروقی
• شکاف کام و لب
• تشنج
• سردرد
• مشکلات مثانه و روده
• تاری دید
• ضعف عضلانی

انواع آسیب‌های مادرزادی مغز

آسیب‌های مادرزادی مغز می‌توانند ناشی از نقص لوله عصبی باشند یا در ساختار مغز ایجاد شوند. لوله عصبی معمولا بین هفته سوم و چهارم پس از لقاح بسته می‌شود. این لوله به نخاع تبدیل خواهد شد و مغز در بالای آن قرار می‌گیرد. اگر لوله به درستی بسته نشود، بافت درون لوله نمی‌تواند رشد کاملی داشته باشد.

نقایص مادرزادی مغز ناشی از نقص لوله عصبی بر اثر عوامل زیر رخ می‌دهند:

• آنانسفالی: انتهای سر لوله عصبی بسته نمی‌شود و بخش عمده‌ای از جمجمه و مغز تشکیل نمی‌شود. در چنین شرایطی، بافت مغز در معرض دید قرار می‌گیرد.
• انسفالوسل: بخشی از مغز از طریق یک سوراخ در جمجمه بیرون می‌زند. این برآمدگی اغلب در امتداد خط میانی جلو به عقب در پشت جمجمه قرار دارد.
• ناهنجاری Arnold-Chiari or Chiari II: بخشی از مخچه، یعنی ناحیه‌ای از مغز که بر کنترل حرکتی تاثیر می‌گذارد، به سمت پایین و به ستون فقرات فوقانی منتقل می‌شود. در چنین شرایطی، مغز یا نخاع فشرده شوند.

انواع دیگری از نقص‌های مادرزادی مغز در ساختار مغز ایجاد می‌شوند؛ از جمله:

• هیدروسفالی: تجمع بیش از حد مایع مغزی نخاعی (CSF) است که به آن مایع روی مغز هم میگویند و می‌تواند فشار زیادی به مغز وارد کند. هیدروسفالی در اثر اختلال در گردش CSF ایجاد می‌شود.
• سندرم دندی-واکر: این سندرم به دلیل عدم وجود یا رشد ناقص بخش مرکزی مخچه ایجاد می‌شود.
• هولوپروزنسفالی: در این وضعیت، مغز به 2 نیمه یا نیمکره تقسیم نمی‌شود.
• مگالانسفالی: این بیماری باعث می‌شود مغز فرد به طور غیر طبیعی بزرگ یا سنگین باشد.
• میکروسفالی: این آسیب زمانی اتفاق می‌افتد که مغز به اندازه کامل رشد نمی‌کند. ویروس زیکا می‌تواند باعث ایجاد میکروسفالی باشد.

چه چیزی باعث آسیب مغزی می‌شود؟

آسیب‌های مغزی می‌توانند در نتیجه طیف وسیعی از آسیب‌ها، بیماری‌ها و شرایط پزشکی رخ دهند. به عنوان مثال، اگر مغز برای مدت طولانی به دلیل لخته شدن خون در مغز یا حمله قلبی از اکسیژن محروم باشد، دچار آسیب مغزی ناشی از فقدان اکسیژن می‌شود. در ادامه علت هر یک از آسیب‌های مغزی را بررسی می‌کنیم:

علل آسیب تروماتیک مغز عبارت‌اند از:

• تصادفات رانندگی
• ضربه به سر
• آسیب‌های ورزشی
• سقوط یا تصادف
• خشونت فیزیکی

علل آسیب مغزی اکتسابی عبارت‌اند از:

مسمومیت یا قرار گرفتن در معرض مواد سمی

• عفونت
• خفگی یا غرق شدن
• سکته مغزی
• حملات قلبی
• تومورها
• آنوریسم‌ها
• بیماری‌های عصبی
• سوءمصرف مواد مخدر

نقل قول:

The severity of brain damage can vary with the type of brain injury. A mild brain injury may be temporary. It causes headaches, confusion, memory problems, and nausea. In a moderate brain injury, symptoms can last longer and be more pronounced. In both cases, most patients make a good recovery, although even in mild brain injury 15% of people will have persistent problems after one year.

شدت آسیب مغزی می‌تواند بسته به نوع آسیب‌های مغزی متفاوت باشد. آسیب خفیف مغزی ممکن است موقتی باشد. این آسیب باعث سردرد، گیجی، مشکلات حافظه و حالت تهوع می‌شود. در آسیب متوسط ​​مغزی، علائم می‌توانند مدت بیشتری ادامه پیدا کنند و برجسته‌تر باشند. در هر ۲ مورد، اکثر بیماران بهبودی خوبی دارند، اگرچه حتی در آسیب خفیف مغزی، ۱۵٪ از افراد پس از یک سال مشکلات مداوم خواهند داشت.

به نقل از سایت: webmd

چه افرادی بیشتر در معرض آسیب مغزی قرار دارند؟

برخی مطالعات نشان می‌دهند، مردان در بازه سنی ۱۵ تا ۲۴ سال به دلیل داشتن رفتارهای پرخطر، بیشتر در معرض آسیب‌های مغزی هستند. همچنین این عارضه در کودکان زیر ۴ سال و بزرگسالان بالای ۶۰ سال شایع‌تر است.

علائم آسیب مغزی چیست؟

مهم‌ترین علائم آسیب‌های مغزی شامل موارد زیر هستند:

۱- علائم شناختی

• مشکل در پردازش اطلاعات
• مشکل در بیان افکار
• مشکل در درک دیگران
• کاهش دامنه توجه
• ناتوانی در درک مفاهیم انتزاعی
• اختلال در توانایی تصمیم‌گیری
• از دست دادن حافظه

۲- علائم ادراکی

• تغییر در بینایی، شنوایی یا حس لامسه
• عدم توانایی در درک زمان
• اختلالات بویایی و چشایی
• مشکل در تعادل
• حساسیت بیشتر به درد

۳- علائم فیزیکی

• سردردهای مداوم
• خستگی شدید ذهنی
• خستگی شدید جسمی
• فلج
• ضعف
• لرزش
• تشنج
• حساسیت به نور
• اختلالات خواب
• لکنت زبان
• از دست دادن هوشیاری

۴- علائم رفتاری/عاطفی

• تحریک‌پذیری و بی‌حوصلگی
• کاهش تحمل استرس
• کندی
• کاهش یا تشدید احساسات و واکنش‌ها
• انکار ناتوانی
• افزایش پرخاشگری

CTA: نگران علائم آسیب مغزی هستی؟

تنها با چند کلیک ساده از متخصص نوبت بگیر و مشورت بخواه

علائم آسیب مغزی در نوزادان و کودکان

کودکان و نوزادان معمولا نمی‌توانند علائم شناختی، ادراکی، فیزیکی و رفتاری مرتبط با آسیب‌های مغزی را بروز دهند. در اغلب موارد آسیب تروماتیک مغزی در کودکان با نشانه‌های زیر همراه است:

• تغییر در عادات خواب
• تشنج
• خلق‎وخوی غمگین یا افسرده
• خواب‌آلودگی
• گریه مداوم بدون آرام شدن
• ناتوانی در توجه داشتن
• عدم علاقه به اسباب‌بازی‌ها یا فعالیت‌های مورد علاقه قبلی
• تغییر در عادات غذایی یا شیر خوردن
• تحریک‌پذیری غیر معمول

روش تشخیص آسیب مغزی

تشخیص آسیب‌های مغزی توسط متخصص مغز و اعصاب و با هدف تعیین نوع آسیب، شدت آن و نواحی درگیر انجام می‌شود. پزشک در ابتدا درباره نحوه وقوع آسیب، علائم اولیه و سابقه پزشکی فرد سوالاتی می‌پرسد و شرح حال کامل می‌گیرد. سپس برای بررسی میزان و اثر آسیب مغزی، معاینات مختلف و آزمایش‌های تصویربرداری انجام می‌دهد. در جدول زیر می‌توانید با معاینات و آزمایش‌های مورد نیاز بیشتر آشنا شوید:

پس از انجام آزمایشات فوق، بسیار مهم است که پزشکان برای جلوگیری از آسیب بیشتر، بیمار را در وضعیت پایدار قرار دهند. آن‌ها برای این منظور، جریان خون، سطح اکسیژن مغز و فشار خون بیمار را به طور مرتب بررسی می‌کنند.

آیا آسیب مغزی درمان دارد؟

آسیب مغزی یک اورژانس پزشکی است و نیاز به مراقبت فوری دارد. آسیب‌های مغزی کوچک و خفیف می‌توانند به اندازه آسیب‌هایی که شدید به نظر می‌رسند، خطرناک باشند؛ بنابراین نباید آن‌ها را دست کم گرفت. میزان بهبودی آسیب‌های مغزی به شدت آسیب، نوع آن، سرعت درمان و وضعیت سلامت عمومی فرد بستگی دارد.

پزشکان، میزان آسیب و محل آن را ۲ عامل مهم در درمان این عارضه می‌دانند. آسیب‌های مغزی خفیف ممکن است با استراحت، کنترل علائم و پیگیری پزشکی به طور کامل بهبود پیدا کنند، اما در آسیب‌های متوسط تا شدید، روند درمان طولانی‌تر است و شاید تمام توانایی‌های قبلی فرد به طور کامل برنگردند. البته آسیب مغزی لزوما باعث ناتوانی یا اختلال طولانی مدت نمی‌شود. اگر تشخیص و درمان صحیح به موقع انجام شود، می‌توان عوارض آن را به حداقل رساند.

درمان آسیب مغزی چگونه است؟

درمان آسیب‌های مغزی ترکیبی از مراقبت‌های اورژانسی، دارودرمانی و توانبخشی تخصصی است. روش‌های درمان کمک می‌کنند تا تورم مغز کنترل شود و مانع از خونریزی مغزی یا تشنج می‌شوند. اغلب بیماران برای بازیابی مهارت‌های حرکتی، گفتاری و شناختی به فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتاردرمانی نیاز دارند. برنامه توانبخشی منظم زیر نظر فرد متخصص کمک می‌کند تا فرد بتواند تا حدودی فعالیت روزمره‌اش را انجام دهد.

درمان آسیب مغزی با rTMS

تحریک مغناطیسی مکرر فراجمجمه‌ای یا آر تی ام اس (rTMS)، یک روش درمانی نوین و غیر تهاجمی محسوب می‌شود که علاوه بر اختلالات روانی برای درمان برخی بیماری‌های عصبی، از جمله بهبود عملکرد بیماران پس از سکته مغزی موثر است. rTMS با استفاده از پالس‌های مغناطیسی، نواحی آسیب‌دیده مغز را تحریک می‌کند تا فعالیت عصبی در آن بخش تنظیم شوند. در این روش اکثر عوارض ایسکمی مغزی به کمک تحریک مغناطیسی مغز بهبود می‌یابند.

آیا می‌توان از آسیب‌های مغزی جلوگیری کرد؟

اغلب آسیب‌هایی که باعث ایجاد این عارضه می‌شوند، قابل پیشگیری هستند. برای جلوگیری از آسیب‌های مغزی، بهتر است به رعایت نکات زیر توجه کنید:

• هرگز کودک را به شدت تکان ندهید.
• برای جلوگیری از افتادن کودکان خردسال روی پنجره‌های باز محافظ پنجره نصب کنید.
• دقت کنید زمین بازی ضربه‌گیر داشته باشد.
• در هنگام ورزش یا دوچرخه‌سواری از کلاه ایمنی استفاده کنید.
• کمربند ایمنی خودرو را حتما ببندید و با احتیاط رانندگی کنید.
• اگر هنگام برداشتن اشیاء بلند روی چهارپایه رفته‌اید، مراقبت باشید نیفتید.
• در راه پله‌ها نرده نصب کنید.
• از مواد مخدر استفاده نکنید.

راهنمای مراجعه به پزشک

آسیب مغزی از جمله مشکلاتی است که می‌تواند جنبه‌های مختلف زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. این عارضه از عملکردهای جسمی و شناختی گرفته تا خلق‌وخو و روابط اجتماعی را دچار تغییر می‌کند. اغلب آسیب‌های مغزی اگر به موقع تشخیص داده شوند و مورد درمان قرار بگیرند، قابل کنترل هستند و می‌توان از بروز عوارض طولانی‌مدت جلوگیری کرد. در حال حاضر، دارودرمانی، توانبخشی تخصصی و درمان‌های نوین مانند rTMS به افزایش کیفیت زندگی بیماران کمک می‌کنند.

ما در این مقاله از مجله درمانکده شما را با انواع، علل، علائم و روش درمان آسیب‌های مغزی آشنا کردیم. اگر در این مورد سوالات بیشتری دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و از بهترین پزشکان متخصص همچون دکتر متخصص مغز و اعصاب مشورت بگیرید. همچنین درمانکده امکان دریافت نوبت اینترنتی جهت مراجعه حضوری یا مشاوره آنلاین تلفنی، متنی و تصویری را برای شما فراهم کرده است.