توانبخشی شناختی چیست و برای چه کسانی مفید است؟

توانبخشی شناختی چیست؟ درمان توانبخشی شناختی (CRT) به گروهی از روش‌های درمانی اشاره دارد که هدف آنها بازیابی عملکرد شناختی پس از آسیب مغزی است.

توانبخشی شناختی نوع خاصی از درمان نیست. بلکه به گروهی از روش‌های درمانی اشاره دارد که متخصصان ممکن است از آنها برای بهبود و بازیابی عملکرد شناختی در افرادی که دچار آسیب‌های مغزی ناشی از آسیب تروماتیک مغزی (TBI)، سکته مغزی و سایر مشکلات پزشکی شده‌اند، استفاده کنند.

این مقاله توانبخشی شناختی را با جزئیات بیشتری بررسی می‌کند، از جمله نحوه عملکرد آن، انواع مختلف و اینکه چه کسی ممکن است از این درمان بهره‌مند شود. همچنین به تشخیص آسیب‌های مغزی و چشم‌انداز افرادی که تحت درمان توانبخشی شناختی قرار می‌گیرند، می‌پردازد.

درمان توانبخشی شناختی چیست؟

هر درمانی که با هدف توانبخشی عملکرد شناختی انجام شود، نوعی توانبخشی شناختی است. از این نظر، توانبخشی شناختی یک رویکرد واحد و یکسان برای همه نیست.

بسیاری از متخصصان مراقبت‌های بهداشتی مختلف ممکن است از این نوع درمان استفاده کنند، از جمله روان‌درمانگران، آسیب‌شناسان گفتار و زبان (SLP)، فیزیوتراپیست‌ها، متخصصان نوروفیدبک و کاردرمانگران.

دو رویکرد متفاوت برای توانبخشی شناختی وجود دارد: ترمیمی و جبرانی.

توانبخشی شناختی ترمیمی

متخصصان مراقبت‌های بهداشتی از توانبخشی شناختی ترمیمی برای بهبود عملکرد شناختی با بازگرداندن یا تقویت عملکردهایی که فرد از دست داده یا همچنان چالش برانگیز می‌داند، استفاده می‌کنند.

به عنوان مثال، فرد ممکن است آزمون‌های حافظه‌ای را که به طور فزاینده‌ای دشوار می‌شوند، برای بهبود حافظه خود انجام دهد یا برای بهبود دامنه توجه خود آموزش ببیند.

توانبخشی شناختی ترمیمی به فرد کمک می‌کند تا مهارت‌ها را تمرین کند تا بتواند بهبود یابد. این روش بر اساس ایده نوروپلاستیسیته بنا شده است، که نشان می‌دهد مغز می‌تواند با تمرین تغییر کند.

مغز فرد ممکن است ارتباطات جدیدی برای مقابله با آسیب ایجاد کند یا ارتباطات موجود را به دلیل استفاده مکرر تقویت کند.

توانبخشی شناختی جبرانی

توانبخشی شناختی جبرانی به فرد کمک می‌کند تا با آسیب خود مقابله کند.

گاهی اوقات، این یک استراتژی موقت است، مانند زمانی که فرد هنگام ایجاد مهارت‌های جدید از دستگاه‌های کمکی استفاده می‌کند.

توانبخشی شناختی جبرانی همچنین می‌تواند یک استراتژی بلندمدت باشد، زمانی که امکان بازیابی کامل عملکرد فرد وجود ندارد.

برخی از نمونه‌های توانبخشی شناختی جبرانی عبارتند از:

دستگاه‌های گفتاری کمکی برای فرد مبتلا به اختلال گفتار
تقویم‌ها و ابزارهای حافظه برای افرادی که با عملکرد اجرایی مشکل دارند
آلارم برای بازیابی توجه فرد در زمینه‌های خاص
نحوه عملکرد درمان توانبخشی شناختی
توانبخشی شناختی هر درمانی است که متخصصان برای کمک به بهبود کیفیت زندگی پس از آسیب مغزی طراحی کرده‌اند.

هیچ رویکرد واحدی برای توانبخشی شناختی وجود ندارد. در عوض، معمولاً شامل چندین متخصص است که با هم کار می‌کنند تا یک برنامه جامع برای بازیابی هرچه بیشتر عملکرد ایجاد کنند.

در برخی موارد، هدف بازیابی عملکرد مغز یا سیم‌کشی مجدد مغز است و به این اندام کمک می‌کند تا در اطراف آسیب کار کند.

به عنوان مثال، یک آسیب‌شناس گفتار و زبان ممکن است به فرد کمک کند تا کلمات آشنا را تمرین کند، یا یک فیزیوتراپیست ممکن است به فرد کمک کند تا حرکات چالش‌برانگیز را تمرین کند تا مغز او بتواند یاد بگیرد که این حرکات را به طور مؤثرتری هماهنگ کند.

از آنجایی که همیشه نمی‌توان عملکرد مغز را بازیابی کرد، توانبخشی شناختی همچنین شامل کمک به فرد برای یادگیری ابزارهای مقابله‌ای، مانند استفاده از دستگاه‌های کمکی برای کمک به برقراری ارتباط یا حرکت آسان‌تر، می‌شود.

انواع مختلف توانبخشی شناختی چیست

هر درمانی که با هدف بهبود عملکرد شناختی پس از آسیب به مغز انجام شود، نوعی توانبخشی شناختی است، بنابراین این درمان به اشکال مختلفی ارائه می‌شود.

برخی از نمونه‌های توانبخشی شناختی عبارتند از:

نوروفیدبک

این مداخله از اسکن امواج مغزی برای ارائه بازخورد مغز در زمان واقعی استفاده می‌کند. متخصصان اغلب فعالیت‌های خاصی را بر اساس این اسکن‌ها توصیه می‌کنند.

نویسندگان یک بررسی سیستماتیک در سال ۲۰۱۷، نوروفیدبک را به عنوان یک ابزار توانبخشی شناختی بالقوه پس از سکته مغزی برجسته کردند.

آموزش پردازش توجه (APT)

این درمان با هدف بهبود پنج حوزه مختلف توجه انجام می‌شود: متمرکز، انتخابی، پایدار، متناوب و تقسیم شده.

APT از وظایف چالش برانگیزتر به تدریج برای کمک به فرد در بهبود توجه خود استفاده می‌کند.

یادگیری به کمک کامپیوتر

یادگیری به کمک کامپیوتر نوع خاصی از توانبخشی شناختی نیست، اما می‌تواند توانایی‌های مختلفی را هدف قرار دهد.

برای مثال، بازی‌های کامپیوتری حافظه و توجه ممکن است به فرد کمک کنند تا توجه و حافظه خود را بازیابد.

دستگاه‌های کمکی

دستگاه‌های کمکی مختلفی می‌توانند مهارت‌های از دست رفته را جبران کنند.

به عنوان مثال، فردی که پس از سکته مغزی دچار آفازی (از دست دادن گفتار) شده است، ممکن است از یک تخته ارتباطی برای به اشتراک گذاشتن افکار و نیازهای خود استفاده کند.

توانبخشی شناختی چیست و برای چه کسانی مفید است؟

پزشکان اغلب توانبخشی شناختی را پس از آسیب مغزی، مانند TBI یا سکته مغزی توصیه می‌کنند.

با این حال، در سال‌های اخیر، محققان توانبخشی شناختی را به عنوان درمانی برای بیماری‌های مزمن یا پیشرونده آغاز کرده‌اند.

یک بررسی در سال ۲۰۱۳ نشان می‌دهد که توانبخشی شناختی ممکن است برای اختلال شناختی خفیف، یک مشکل شناختی مرتبط با سن که اغلب قبل از زوال عقل رخ می‌دهد، مؤثر باشد.

هیچ مدرکی مبنی بر مضر بودن توانبخشی شناختی وجود ندارد، بنابراین افرادی که هرگونه مشکل شناختی دارند ممکن است به امتحان کردن آن علاقه داشته باشند.

با این حال، می‌تواند یک فرآیند طاقت‌فرسا و زمان‌بر باشد. به همین دلیل، افرادی که بیماری‌هایی دارند که درمان شناخته‌شده‌ای برای آنها وجود ندارد، مانند زوال عقل، اگر از توانبخشی شناختی لذت نبرند، ممکن است ترجیح دهند بر بهبود کیفیت زندگی خود تمرکز کنند.

همچنین، همه افراد مبتلا به آسیب‌های مغزی به توانبخشی شناختی نیاز ندارند. به عنوان مثال، اکثر افراد مبتلا به TBI به خودی خود بهبود می‌یابند. پزشک فقط زمانی توانبخشی شناختی را توصیه می‌کند که فرد علائم واضحی از یک مشکل شناختی داشته باشد.

ارزیابی و تشخیص

تشخیص آسیب‌های مغزی می‌تواند دشوار باشد وقتی که علت آسیب بلافاصله مشخص نباشد.

پزشک ممکن است تست شناختی، اسکن تصویربرداری مغز یا حتی آزمایش خون را برای رد سایر علل توصیه کند.

با این حال، در بسیاری از موارد، علت مشکل واضح است، مانند زمانی که فرد پس از سقوط یا سکته مغزی دچار مشکلات شناختی می‌شود.

برای ارزیابی اثربخشی توانبخشی شناختی، تیم درمانی فرد ممکن است ارزیابی‌های مداومی مانند آزمایش‌های عصب-شناختی انجام دهد.

فرد همچنین می‌تواند با ارزیابی میزان عملکرد خود، پیشرفتش را بسنجد. آن‌ها می‌توانند عوامل مختلفی را در نظر بگیرند، از جمله اینکه آیا توانسته‌اند به سر کار برگردند و اینکه آیا اکنون می‌توانند به طور مؤثرتری با عزیزان خود ارتباط برقرار کنند.

چشم‌انداز

عوامل متعددی، ارائه یک چشم‌انداز برای همه افرادی که تحت درمان توانبخشی شناختی قرار می‌گیرند را دشوار می‌کند. این عوامل شامل موارد زیر است:

انواع مختلفی از توانبخشی شناختی وجود دارد که برخی از آن‌ها ممکن است مؤثرتر از سایرین باشند.

شرایطی که فرد به آن مبتلا است، ممکن است بر چشم‌انداز وضعیت او تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، زوال عقل درمانی ندارد، اما افراد اغلب از سکته مغزی بهبود می‌یابند.

اثربخشی می‌تواند ذهنی باشد. فردی که از سکته مغزی بهبود می‌یابد، ممکن است بهبود قابل اندازه‌گیری در توجه یا حافظه را مشاهده کند، اما به اندازه‌ای که در گفتار خود انتظار دارد، بهبود نیابد.

تعیین اثربخشی توانبخشی شناختی می‌تواند دشوار باشد زیرا مقایسه بهبودی فرد با و بدون توانبخشی شناختی امکان‌پذیر نیست.

با این حال، اکثر مطالعات در مورد انواع مختلف توانبخشی شناختینشان می‌دهد که مؤثر است.

در یک مثال – یک متاآنالیز از دیدگاه‌های مربوط به توانبخشی شناختی در سال ۲۰۱۷ در میان افراد مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس – شرکت‌کنندگان بهبود در کیفیت زندگی و عملکرد اجتماعی و عاطفی را گزارش کردند.

خلاصه

آسیب‌ها و بیماری‌های مغزی می‌توانند تقریباً بر هر جنبه‌ای از عملکرد روزانه فرد، از گفتار گرفته تا توانایی کار کردن، تأثیر بگذارند.

توانبخشی شناختی یک رویکرد جامع ارائه می‌دهد که درمان را با نیازها و اهداف خاص فرد هدف قرار می‌دهد.

هر کسی که علاقه‌مند به امتحان کردن توانبخشی شناختی است، باید با یک متخصص در این زمینه در مورد مناسب‌ترین گزینه‌ها برای خود صحبت کند و شواهدی را که نشان می‌دهد این مداخلات مؤثر هستند، درخواست کند.

حرف آخر

اگر شما یا یکی از عزیزانتان با مشکلات تمرکز، حافظه یا سایر توانایی‌های شناختی روبه‌رو هستید، متخصصان کلینیک سلامت مغز دانا می‌توانند با ارزیابی دقیق و برنامه‌های توانبخشی شناختی علمی، به بهبود عملکرد ذهنی شما کمک کنند.
برای دریافت نوبت یا مشاوره اولیه، می‌توانید همین حالا با ما تماس بگیرید یا از طریق کلیک روی لینک زیر نوبت خود را رزرو کنید:

اگر به دنبال راهنمایی حرفه‌ای برای بهبود سلامت روان و ایجاد تعادل در زندگی خود هستید، با ما در کلینیک سلامت مغز دانا تماس بگیرید و اولین گام را به سوی آرامش ذهن بردارید:

09172030360 – 07136476172

آدرس: شیراز بولوار بعثت، کوچه 16 ساختمان پزشکی مریم طبقه 5