استفاده درمانی از آدامس در کودکان با نیازهای ویژه

استفاده درمانی از آدامس در کودکان با نیازهای ویژه

مقدمه

آدامس، در نگاه اول یک خوراکی ساده و روزمره‌ست؛ اما در فضای درمانی، می‌تونه به ابزاری مؤثر برای توان‌بخشی کودکان با نیازهای ویژه تبدیل شود. از تقویت عضلات گفتاری تا تنظیم حسی و کاهش رفتارهای خودتحریکی، آدامس اگر با برنامه‌ریزی و نظارت استفاده شود، ظرفیت‌های درمانی قابل توجهی دارد.

فواید درمانی آدامس برای کودکان با نیازهای ویژه

۱-تنظیم حسی

• جویدن آدامس باعث تحریک حس دهانی می‌شود و به کودکان کمک می‌کنه تا اضطراب، بی‌قراری یا تحریک‌پذیری خودشان رو بهتر مدیریت کنند.
• در کودکان با اختلال پردازش حسی، آدامس می‌تونه به تنظیم ورودی‌های حسی کمک کرده و آرامش بیشتری ایجاد کند.

۲-تقویت گفتار و عضلات دهان

• عضلات فک، زبان و لب‌ها در حین جویدن فعال می‌شوند و این فعالیت می‌تواند به بهبود تلفظ، وضوح گفتار و حتی بلع کمک کند.
• آدامس همچنین آگاهی دهانی کودک رو افزایش می‌دهد، یعنی کودک بهتر متوجه موقعیت زبان و لب‌ها در تولید صداها خواهد شد.

۳-بهبود تمرکز و رفتار

• جویدن آدامس می‌تونه به افزایش تمرکز در کودکان با ADHD یا اختلالات یادگیری کمک کند.
• این فعالیت می‌تواندجایگزین رفتارهای خودتحریکی مثل مکیدن انگشت یا گاز گرفتن اشیاء باشد.

۴-سلامت دهان و دندان

• آدامس‌های بدون قند، به‌ویژه با زایلیتول، در کاهش باکتری‌های مضر دهان و افزایش ترشح بزاق مؤثرند.
• این ویژگی‌ها به کاهش خطر پوسیدگی دندان و بهبود بهداشت دهان کمک می‌کنند.

کاربردهای آدامس در جلسات گفتاردرمانی و کاردرمانی

• استفاده قبل از تمرین‌های گفتاری برای گرم‌کردن عضلات دهان
• تمرین تلفظ صداهای خاص مثل /س/، /ش/، /ز/، /چ/ پس از چند دقیقه جویدن
• تمرین‌های هماهنگی تنفس و گفتار با آدامس در دهان
• بازی‌های درمانی مثل “آدامس‌بان” برای آموزش کنترل، تمرکز و آگاهی دهانی
• استفاده در موقعیت‌های پرتنش مثل ورود به کلاس یا درمانگاه برای کاهش اضطراب

انتخاب نوع آدامس: نرم یا سفت؟

راهنمای انتخاب نوع آدامس برای استفاده درمانی

آدامس نرم

• مناسب برای: کودکان کم‌سن یا دارای ضعف عضلات دهان
• کاربرد درمانی: تمرین‌های سبک، آشنایی اولیه با جویدن
• مزایا: جویدن راحت‌تر، تحریک حسی ملایم، کاهش احتمال خستگی فک

آدامس سفت

• مناسب برای: کودکان بزرگ‌تر یا با قدرت عضلانی بیشتر
• کاربرد درمانی: تقویت عضلات دهان، تمرین‌های پیشرفته گفتاری
• مزایا: تحریک حسی قوی‌تر، افزایش تمرکز، تقویت بهتر عضلات گفتاری

نکته: همیشه از آدامس‌های بدون قند و ترجیحاً با زایلیتول استفاده شود.

زایلیتول (Xylitol) یک نوع شیرین‌کننده طبیعی‌ست که معمولاً از منابع گیاهی مثل ذرت یا درخت توس گرفته می‌شود.این ماده در دسته‌ی الکل‌های قندی قرار می‌گیرد، اما برخلاف قند معمولی، تأثیرات منفی کمتری روی بدن دارد.

ویژگی‌های زایلیتول

• طعم شیرین مشابه قند دارد اما با کالری کمتر.
• شاخص گلیسمی پایین دارد، یعنی قند خون رو به‌سرعت بالا نمی‌برد.
• برای دندان‌ها مفید هست، چون باکتری‌های مضر دهان نمی‌توانند از آن تغذیه کنند.

🦷 فواید زایلیتول برای سلامت دهان

• کاهش خطر پوسیدگی دندان: با جلوگیری از رشد باکتری‌هایی مثل Streptococcus mutans که عامل اصلی پوسیدگی می‌باشد.
• افزایش ترشح بزاق: که به پاک‌سازی دهان و خنثی کردن اسیدها کمک می‌کند.
• مناسب برای کودکان: به‌ویژه در آدامس‌های درمانی یا مراقبتی، چون هم شیرین هست و هم به سلامت دهان کمک می‌کند.)

⚠️ نکات احتیاطی

• زایلیتول برای انسان‌ها بی‌خطره، اما برای سگ‌ها سمی هست؛ پس نباید در دسترس حیوانات خانگی قرار بگیرد.
• مصرف زیاد این ماده ممکن است در برخی افراد باعث نفخ یا دل‌درد شود، چون در روده جذب نمی‌شود و تخمیر می‌گردد.

زمان‌بندی مصرف آدامس و دلایل محدودیت

⏱️ زمان پیشنهادی

• مدت زمان: ۵ تا ۱۰ دقیقه در هر جلسه
• تعداد دفعات: ۱ تا ۳ بار در روز، بسته به نیاز درمانی و توان کودک

چرا باید جویدن آدامس محدود باشد؟

• جلوگیری از خستگی عضلات فک
• پیشگیری از وابستگی رفتاری یا مصرف بی‌رویه
• کاهش احتمال بلع هوا و مشکلات گوارشی
• حفظ هدف درمانی و جلوگیری از تبدیل آدامس به خوراکی روزمره
• جلوگیری از کاهش اشتها در کودکان

آموزش ایمن جویدن آدامس و پیشگیری از قورت دادن

راهکارهای عملی

• آموزش تصویری و داستانی درباره “نخوردن آدامس”
• تمرین با خمیر بازی یا مدل‌سازی قبل از آدامس واقعی
• نظارت کامل در دفعات اول، با زمان کوتاه (۲ تا ۳ دقیقه)
• بازی‌های تمرکزی مثل “آدامس‌بان” برای تقویت کنترل
• انتخاب آدامس نرم و کوچک‌تر برای شروع
• مرور و تشویق کودک بعد از هر تمرین موفق

۱. آموزش تصویری و کلامی

• با کودک صحبت کن که آدامس خوراکی نیست، بلکه فقط باید جویده شود.
• از تصویر یا داستان استفاده کنید: مثلاً بگو “آدامس مثل توپ کوچولوی ورزشیه برای دهان، فقط باید باهاش ورزش کنیم، نه بخوریمش!”

۲. تمرین با آدامس مصنوعی یا مدل‌سازی

• قبل از دادن آدامس واقعی، می‌توانید از خمیر بازی یا مدل ژله‌ای استفاده کنید تا کودک فقط تمرین جویدن کند.
• این تمرین باعث می‌شود کودک مفهوم “نخوردن” رو بهتر درک کند.

۳. زمان کوتاه و نظارت کامل

• در دفعات اول، فقط یک دقیقه آدامس بدهید و خودتان کنار کودک باشید.
• مرتب از کودک بپرسید: “آدامس کجاست؟ هنوز توی دهانه؟” تا آگاهانه‌تر رفتار کند.

۴. بازی “آدامس‌بان”

• یک بازی بسازید که کودک نقش نگهبان آدامس رو بازی می‌کند و نباید اجازه فرار به آدامس بدهد. (یعنی قورت داده نشود).
• این بازی باعث می‌شود کودک با هیجان و تمرکز بیشتری مراقب باشد.

۵. انتخاب نوع آدامس مناسب

• از آدامس‌های نرم و کوچک‌تر استفاده کنید که راحت‌تر جویده می‌شوند و احتمال قورت دادن کمتر است.
• از طعم‌های ملایم استفاده کنید تا کودک برای قورت دادن آدامس وسوسه نشود .

۶. تکرار و تثبیت

• در چند روز اول، فقط در حضور بزرگ‌ترها آدامس داده شود.
• بعد از هر بار تمرین، با کودک مرور کنید که چطور موفق شد آدامس را نخورد و او را تشویق کنید.

ملاحظات ایمنی برای خانواده‌ها در صورت بروز مشکل

۱-اگر کودک آدامس را قورت داد:

• اگر علائم خفگی ندارد، معمولاً آدامس از دستگاه گوارش عبور می‌کند.
• در صورت نگرانی، با پزشک مشورت شود.

۲-اگر کودک دچار خفگی شد:

• کودک را به جلو خم کرده و ضربات آرام به پشت بزنید.
• اگر مؤثر نبود، از مانور هایملیخ استفاده کنید یا با اورژانس تماس بگیرید.

(تکنیک هایملیخ (Heimlich Maneuver) یک روش فوری برای نجات فردی‌ست که دچار خفگی شده و جسمی راه تنفسش را بسته است.

✅ مراحل اجرای هایملیخ برای کودکان بالای ۱ سال و بزرگسالان:

• پشت فرد بایستید و دستانتان را دور کمر او حلقه کنید.
• یک دست را مشت کرده و کمی بالاتر از ناف قرار دهید.
• کف دست دیگر را روی مشت بگذارید.
• با فشار سریع و محکم، دست‌ها را به سمت داخل و بالا بکشید.
• این حرکت را تکرار کنید تا جسم خارجی خارج شود یا تنفس بازگردد.)

۳-اگر واکنش آلرژیک مشاهده شد

• مصرف را قطع کرده و علائم را بررسی کنید (خارش، تورم، تهوع).
• در صورت شدت علائم، فوراً به پزشک مراجعه شود.

۴-اگر کودک دچار درد فک یا بی‌قراری شد:

• مصرف آدامس را متوقف کرده و نوع یا مدت استفاده را بازبینی کنید.
• با درمانگر مشورت شود تا برنامه اصلاح گردد.

جمع‌بندی و توصیه‌های اجرایی

آدامس، اگر با هدف درمانی و نظارت تخصصی استفاده شود، می‌تواند به ابزاری مؤثر در توان‌بخشی کودکان با نیازهای ویژه تبدیل شود، از تقویت گفتار تا تنظیم حسی و رفتار، این ابزار ساده ظرفیت‌های بزرگی در درمان دارد. خانواده‌ها با رعایت نکات ایمنی، آموزش صحیح و همکاری با درمانگر، می‌تواند از این امکان به‌درستی بهره‌مند شوند.

منابع:

-Chewing Gum: Cognitive Performance, Mood, Well-Being, and Associated Physiology
Andrew P Allen (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/?term=%22Allen%20AP%22%5BAuthor%5D) 1,*, Andrew P Smith (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/?term=%22Smith%20AP%22%5BAuthor%5D)

-The Neural Correlates of Chewing Gum—A Neuroimaging Review of Its Effects on Brain Activity (https://www.mdpi.com/2076-3425/15/6/657)

-Nonspeech oral movements and oral motor disorders: A narrative review (https://pubs.asha.org/doi/abs/10.1044/2015_AJSLP-14-0179)

– (https://www.mdpi.com/2076-3425/13/5/768)Oromotor nonverbal performance and speech motor control: Theory and review of empirical evidence (https://www.mdpi.com/2076-3425/13/5/768)

-Can chewing exercises improve mastication and articulation? A comparison of two different treatments (https://search.proquest.com/openview/751c0371c1799d15c0e830b3b18c14b4/1?pq-origsite=gscholar&cbl=2026366)