تلویزیون اینترنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران - برنامه نغمه طبیب

گفت وگو با دکتر هومان حسین، خواننده موسیقی سنتی - قسمت دوم

در مجموعه «نغمه طب علمی» از تلویزیون اینترنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران، هیئت دکتر حسین حسین، متخصص، متخصص. در این برنامه چهار بخش از گفت‌وگوی اختصاصی با وی ضبط می‌شود که به‌تدریج منتشر می‌شود. آقای حسین وش نوازنده سنتور و آقای حمید رضایی نوازنده تنبک هستند. در آغاز برنامه قسمت دوم، دکتر هومان حسین‌زاده با اجرای آواز «از کفم رها جانم شد دل» (ساخته عارف قزوینی) فضای هنری ویژه‌ای به برنامه بخشید.

دکتر حسین‌زاده پس از اجرای این تصنیف زیبا، به شرح بخشی از زندگی پرفرازونشیب عارف قزوینی پرداختند: «عارف این تصنیف را در سوگ دوست صمیمی‌اش، علی‌محمد معمارباشی سرود. او چهره های بسیار جذاب و پرتحرک داشت. شاعر و تصنیف‌سازی ملی که از «از خون جوانان وطن» تا تصنیف‌های عاشقانه، آثاری ماندگار خلق کرد. زندگی او از فرازونشیب بود؛ از تبعید و سفر تا روزهای پایانی عمر که در تنگدستی و تنها با دو سگش زندگی می‌کرد. با این وجود، روحیه بخشندگی بی‌نظیری داشت. حتی زمانی که قمرالملوک وزیری در یک کنسرت، هدایای ارزشمندش را به او تقدیم کرد، عارف همه را به دانش‌آموزان نیازمند بخشید یا وقف آرامگاه ابوعلی سینا کرد. حتی ارث پدری‌اش را نیز به برادر بخشید.»

در ادامه، دکتر حسین‌زاده به پرسشی درباره ماهیت و احساس‌های انتقال‌یافته توسط دستگاه‌های موسیقی ایرانی پاسخ دادند: «یک دیدگاه رایج اما نادرست این است که موسیقی تنها برای شاد بودن است. در حالی که ذهن انسان تنها به شادی محدود نمی‌شود و از تمام حال احساسی—چه غم، چه شادی و چه چیزهای درونی—می‌توان لذت برد. موسیقی ایرانی در طول شش هزار سال تجربه، به زیبایی با این احساسی که انسان را تجربه می‌کند، می‌تواند هر حال و هوا را به شنانده انتقال دهد. ریشه‌های این موسیقی نیز با عرفان و اخلاق ایرانی-اسلامی گره خورده است.»

ایشان در تشریح ساختار علمی موسیقی ایرانی افزودند: «ما هفت دستگاه و پنج آواز داریم که برخی از مشابه‌هایی در گام‌های موسیقی کلاسیک غرب دارند—مانند ماهور با ماژور یا اصفهان با مینور—اما دستگاه‌هایی مانند شور، چهارگاه و سه‌گاه، به‌فرد می‌دهند و غنای بی‌نظیر این موسیقی را نشان می‌دهند. جالب است که ساختارهای موسیقی ایرانی، شبیه به «جدول مندلیف» است. به گونه‌ای که می‌توان احتمال نغمه‌ها و ملودی‌های کشف‌شده را در آن پیش‌بینی کرد. این میراث هزاران ساله، امانتی گران‌بها در دست ماست که اولین وظیفه ما را حفظ می‌کند و سپس آن را توسعه می‌دهد.»

در پایان، دکتر حسین‌زاده به تفاوت کلیدی موسیقی ایرانی و غربی اشاره کردند: «وجود فواصل ربع‌پرده (مانند کرن و سُری) در موسیقی ایرانی، فضای احساسی کاملاً متمایزی ایجاد می‌کند که برای برخی از شنوندگان غربی، در ابتدا ممکن است غیرمعمول یا حتی «فالش» به نظر برسد. اما زمانی که با این فضای ارتباط، می‌توان، عمق و تأثیر روحی آن را درک کرد. مانند اجرای مرحوم حاج قربان سلیمانی در فرانسه که شنوندگان از نوای سازش به عنوان «نوای بهشتی» یاد کردند. این جذابیت، ریشه در همان غنای فرهنگی و عرفانی دارد که پیش‌تر به آن اشاره می‌کند.»