بیماری هیدروسفالی و ارتباط آن با شانت مغزی
هیدروسفالی تجمع مایع مغزی نخاعی (CSF) در بطن های مغز است... این مایع وظیفه تغذیه و محافظت از مغز و نخاع را بر عهده دارد... روزانه حدود 600 سی سی مایع تولید و بازجذب می شود و با وجود این حجم این مایع در حدود 150 سی سی است. به عبارت دیگر تعادلی بین تولید و جذب مجدد این مایع وجود دارد که منجر به حجم ثابت مایع می شود. از هر 1000 نفر تقریباً 4 تا 6 نفر دچار هیدروسفالی هستند که نشان دهنده اهمیت شانت های مغزی در زمینه جراحی مغز و اعصاب می باشد. بطن ها و در نتیجه بهبود علائم بیمار.
### **دلایل هیدروسفالی چیست؟**
هیدروسفالی می تواند علل مختلفی داشته باشد. برخی از این علل عبارتند از:
- علل مادرزادی: ممکن است کودک با هیدروسفالی متولد شود.
- تومور مغزی: این تومورها می توانند با ایجاد انسداد در تخلیه مایع مغزی نخاعی منجر به هیدروسفالی شوند.
- ضربه به سر: ضربه به سر می تواند در جذب مجدد مایع اختلال ایجاد کند.
- مننژیت: مننژیت همچنین می تواند با اختلال در جذب مجدد مایع منجر به هیدروسفالی شود.
### **علائم هیدروسفالی چیست؟**
هیدروسفالی می تواند حاد یا مزمن باشد... در هیدروسفالی حاد، بیمار دچار سردرد، تاری دید، دوبینی و کاهش سطح هوشیاری و خواب آلودگی می شود.. گفتیم که هیدروسفالی با تجمع مایع در داخل جمجمه همراه است و منجر به افزایش فشار جمجمه می شود (ICP).. همچنین چشم این کودکان به سمت پایین منحرف می شود که به آن چشم غروب می گویند.
در بیماران مبتلا به هیدروسفالی، ممکن است یک سری اختلالات هورمونی مانند عدم قاعدگی (آمنوره)، ترشح شیر از سینه ها (گالاکتوره)، نوشیدن بیش از حد (پولی دیپسی) و ادرار زیاد (پلی ادرار) وجود داشته باشد.
### **هیدروسفالی چگونه تشخیص داده می شود؟**
بهترین راه برای تشخیص هیدروسفالی MRI مغز است... ممکن است با کمک MRI بتوان علت هیدروسفالی (مانند تومورها) را تشخیص داد.
انواع شنت مغزی
دو دسته کلی برای شنت مغزی وجود دارد.
اولین طبقه بندی بر اساس محل تخلیه مایع است. طبق این طبقه بندی، انواع شنت های مغزی عبارتند از:
- ** شانت بطنی- صفاقی:** این نوع شنت مغزی مایع اضافی را از بطن های مغزی به حفره صفاقی منتقل می کند.
- ** شانت بطنی-ریوی:** در این نوع شنت مغزی، مایع اضافی از بطن های مغزی به حفره پلور که در اطراف ریه ها قرار دارد منتقل می شود.
- ** شانت بطنی- دهلیزی:** این نوع شنت مایع اضافی را از بطن های مغزی به دهلیزهای قلب منتقل می کند.
-** شانت کمری- صفاقی:** این نوع شنت مایع را از نخاع کمری خارج کرده و به حفره صفاقی منتقل می کند.
یک طبقه بندی دیگر برای شانت مغزی بر اساس نوع دریچه است:
- دریچه فشار ثابت: در این نوع شنت مغزی فشاری که دریچه باز می شود تنظیم می شود و برای بیمار استفاده می شود. معمولاً بعد از مدتی مجدداً برای تنظیم فشار دریچه نیاز به جراحی است.
- شیر فشار متغیر: این نوع شیر در سال 1980 معرفی شد و به کمک آن یکی از چالش های مهم در نصب شنت مغزی یعنی.. تنظیم فشار مناسب، تا حدودی حل شد... در صورتی که دستگاه روی فشار مناسب تنظیم نشود (یعنی علائم بیمار مانند سردرد پا باقی بماند)، با کمک آهنربا می توان فشار را مجدداً تنظیم کرد و نیازی به جراحی دیگر نیست.
بهترین نوع شنت مغزی
در حال حاضر، بهترین نوع شانت های مغزی، شانت های بطنی- صفاقی و کمری- صفاقی است. استفاده از شانت های بطنی- دهلیزی و بطنی- ریوی محدود است زیرا می توانند در دراز مدت منجر به ادم ریوی و نارسایی قلبی شوند.
همچنین، شنت های مغزی با دریچه های فشار متغیر بهتر از انواع فشار ثابت هستند. زیرا تنظیم فشار در آنها بسیار راحت تر است و نیازی به جراحی مجدد نیست.
آیا شنت مغزی دائمی است؟ از سال 1950 که اولین شنت ها معرفی شدند، تکنولوژی به کار رفته در آنها تغییر چندانی نکرده است... این امکان وجود دارد که شنت مغزی مسدود، شکسته، جدا شده و غیره باشد... ممکن است پس از مدتی دریچه به درستی کار نکند و فرد تخلیه کم یا بیش از حد را تجربه کند.. در یک دوره ده ساله به 98 درصد می رسد... بنابراین عمر طبیعی که برای آن در نظر می گیرند یک شانت مغزی دو ساله است.
در مواردی که ممکن است هیدروسفالی فرد موقتی باشد و پس از مدتی برطرف شود، در چنین مواردی نیازی به کاشت شانت مغزی جدید نیست. اما در بیشتر موارد، یک شنت مغزی جدید باید برای فرد قرار داده شود که نیاز به جراحی جدید نیز دارد.
مراقبت از شانت مغزی
شنت مغزی نیاز به یک سری مراقبتهای ویژه دارد... این مراقبتها نه تنها میتوانند دوام شنت مغزی را افزایش داده و نیاز به انجام مجدد جراحی را به تعویق بیندازند، بلکه خطر یک سری عوارض مانند عفونت را نیز کاهش میدهند.
برخی از این مراقبتها عبارتند از:
- از شستن و شامپو زدن موهای خود تا زمانی که بخیه ها کاملاً برداشته نشده است خودداری کنید.. زمان برداشتن بخیه ها از 7 تا 14 روز متغیر است.
- قسمت هایی از شانت را می توان زیر پوست لمس کرد و حتی ممکن است دیده شود... به هیچ وجه آن را دستکاری یا فشار ندهید.
- بعد از ترخیص از بیمارستان میتوانید به خوردن ادامه دهید (مگر اینکه پزشک به دلایلی غیر از این توصیه کند).
- از انجام فعالیت هایی که ممکن است به سر و گردن شما ضربه وارد شود، مانند هنرهای رزمی اجتناب کنید.
- انجام فعالیت های ورزشی ممنوع نیست و حتی می تواند تا حدودی احساس گیجی بعد از عمل را برطرف کند.
- در صورت وجود درد می توانید از یک سری مسکن استفاده کنید... برای کودکان زیر 4 سال عمدتاً استامینوفن تجویز می شود. اما برای بزرگسالان، ممکن است به مسکن های قوی تری نیاز باشد.
علائم نارسایی شانت مغزی
اگر علائم زیر را دارید، به پزشک خود اطلاع دهید و وضعیت خود را به او اطلاع دهید... این علائم می تواند نشان دهنده انسداد یا عفونت در مسیر شانت مغزی باشد:
- گیجی، کاهش سطح هوشیاری و خواب آلودگی
- تب شدید
- سفتی گردن
- سردرد
- دوبینی یا تاری دید
- کاهش اشتها، حالت تهوع و استفراغ
- تشنج
- تورم وریدهای واقع در جمجمه یا تورم پوست روی جمجمه (برای کودکان)
- تورم، قرمزی، درد و ترشح ترشحات چرکی از محل درج شنت مغزی
عوارض شانت مغزی در بزرگسالان
برخی از این عوارض عبارتند از:
- عفونت: ممکن است شانت مغزی عفونی شود.. - انسداد: ممکن است شانت مغزی مسدود شود، در چنین مواردی علائم هیدروسفالی مانند سردرد در فرد عود می کند.
- خونریزی مغزی: در مواردی که عمل جراحی به درستی انجام نشده باشد، ممکن است فرد دچار خونریزی مغزی و سکته مغزی شود که خیلی شایع نیست.
- مایع شکمی، ریه و نارسایی قلبی: به دلیل تخلیه مایع اضافی به سه حفره ذکر شده، ممکن است این مایع در داخل این حفره ها جمع شده و در درازمدت فرد را با مشکل مواجه کند.... البته این امر چندان رایج نیست.