خطوط اخم که در اصطلاح پزشکی به‌عنوان glabellar lines یا frown lines (خطوط شماره ۱۱) شناخته می‌شوند، چروک‌های عمودی یا نیمه‌عمودی دینامیک و در مراحل پیشرفته استاتیک هستند که در ناحیهٔ گلابلا (glabella) یعنی منطقهٔ بین دو ابرو و بالای بینی ایجاد می‌شوند.

مکانیسم پاتوفیزیولوژیک تشکیل خط اخم

خطوط اخم عمدتاً ناشی از انقباض مکرر و هیپرتروفیک عضلات کوروگیتور سوپرسیلی (corrugator supercilii)، پروسروس (procerus) و به‌صورت ثانویه دپرسور سوپرسیلی (depressor supercilii) و بخش مديال عضله اوربیکولاریس اکولی (orbicularis oculi) هستند. این عضلات تحت کنترل عصب فاسیال (شاخهٔ تمپورال و زیگوماتیک عصب هفتم مغزی) قرار دارند و هنگام اخم کردن، عصبانی شدن، تمرکز یا محافظت از چشم در برابر نور شدید فعال می‌شوند.

مراحل تکامل چروک صورت

1. چروک دینامیک (Dynamic lines): فقط در زمان انقباض عضلانی قابل مشاهده‌اند و با شل شدن عضله ناپدید می‌شوند.
2. چروک استاتیک (Static lines): به‌دلیل تخریب پیش‌روندهٔ رشته‌های الاستین و کلاژن نوع I و III در درم (به‌ویژه در ناحیهٔ reticular dermis)، همراه با کاهش ضخامت اپیدرم و کاهش غلظت گلیکوزآمینوگلیکان‌ها (مانند هیالورونیک اسید)، حتی در حالت استراحت عضلانی نیز باقی می‌مانند.
3. عوامل تشدیدکننده:
   • پیری ذاتی (Intrinsic aging): کاهش فعالیت فیبروبلاست‌ها → کاهش سنتز کلاژن و الاستین.
   • پیری نوری (Photoaging): آسیب اکسیداتیو ناشی از اشعهٔ UVA/UVB → فعال‌سازی ماتریکس متالوپروتئینازها (MMP-1, MMP-3, MMP-9) → تجزیهٔ ماتریکس خارج سلولی.
   • انقباض مکرر عضلانی → ایجاد میکروتروماهای مداوم در درم و تشکیل چین‌های دائمی (mechanotransduction pathology).

ویژگی‌های هیستوپاتولوژیک:

• کاهش تراکم فیبرهای کلاژن نوع I تا ۲۰-۳۰٪ در افراد بالای ۵۰ سال در این ناحیه.
• الاستوز خورشیدی (solar elastosis) در پوست‌های فوتوتیپ I-III.
• نازک شدن لایهٔ گرانولار و اسپاینوس اپیدرم.
• کاهش تعداد و فعالیت ملانوسیت‌ها و سلول‌های لانگرهانس.

طبقه‌بندی علمی شدت (بر اساس مقیاس Merz یا Glogau):

• درجه ۰: بدون چروک
• درجه ۱: چروک خفیف دینامیک
• درجه ۲: چروک متوسط دینامیک
• درجه ۳: چروک شدید دینامیک + استاتیک خفیف
• درجه ۴: چروک بسیار شدید استاتیک حتی در حالت استراحت کامل

درمان استاندارد طلایی در طب زیبایی، تزریق نوروتوکسین نوع A بوتولینوم به داخل عضلات کوروگیتور و پروسروس است که با مهار آزادسازی استیل‌کولین در محل سیناپس عصبی-عضلانی، انقباض را به‌طور موقت (۳-۶ ماه) متوقف کرده و از پیشرفت چروک استاتیک جلوگیری می‌کند.

به‌طور خلاصه، خطوط اخم یک پدیدهٔ چندعاملی ناشی از تعامل هیپرکینزی عضلانی، تخریب ساختاری درم و آسیب اکسیداتیو مزمن هستند که در ادبیات dermatology و plastic surgery به‌عنوان یکی از بارزترین نشانه‌های پیری صورت (facial aging) شناخته می‌شوند.