آیا بازگرداندن بینایی ضعیف شده بدون جراحی ممکن است؟ - دکتر محمد پریمن

ضعیف شدن چشم و بینایی، نگرانی‌های شایع در جهان امروز است. خیلی از افراد با تجربه تاری دید، چشم و نیاز به تغییر نمره عینک، این سوال حیاتی را می‌پرسند:

آیا می‌توان چشم‌های ضعیف‌شده را بدون توسل به تیغ جراحی، درمان کرد؟

پاسخ به این پرسش، ساده نیست و نیاز به درک علت ضعف بینایی دارد. بله در برخی موارد خاص و محدود امکان پذیر است، اما برای اکثر مشکلات رایج بینایی، درمان قطعی و بازگشت کامل بینایی بدون جراحی، با علم امروز ممکن است. در این مقاله به بررسی انواع ضعف بینایی و راه‌های «بهبود» یا «مدیریت» بدون عمل جراحی می‌پردازیم.

اما ضعف چشم دقیقا به چه معناست؟

۱. عیوب انکساری (عیب های انکساری): شایع‌ترین نوع ضعف بینایی که شامل دوربینی (هایپروپی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های پیروپی‌پروپی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود می‌شود. در این مورد، مشکل از شکل کره چشم یا قرنیه است که به این صورت است. این مشکل اصولی ساختاری و مجموعه دائمی هستند.

۲. تنبلی چشم (Amblyopia): معمولاً در کودکی رخ می‌دهد و به دلیل عدم استفاده مناسب از یک چشم ایجاد می‌شود. مغز تصویر چشم ضعیف‌تر را نادیده می‌گیرد.

3. ضعف بینایی ناشی از بیماری‌ها: بیماری‌هایی مانند آب مروارید (کاتار)، آب سیاه (گلوکوم)، دژنراسیون ماکولا و انتخاب رتینوپاتی می‌توانند بینایی را به طور جدی تهدید کنند.

4. ضعف کاذب ناشی از آسیب (Asthenopia): این مورد یک ضعف، تحلیلی نیست، ناشی از فشار بیش از حد از حد به چشم‌ها (مثلاً به دلیل استفاده از صفحه‌نمایش، نور نامناسب یا استرس) است که منجر به تاری دید، سردرد و احساس ضعف موقت می‌شود.

موارد و مشکلاتی که بدون عمل جراحی قابل درمان هستند

در این موارد، می‌توان به بهبود توجهی در مورد جلوگیری از نقص بین دستی کمک کرد.

1. تنبلی چشم (Amblyopia)

این مورد، بهترین مثال برای درمان غیرجراحی است اما فقط در سنین کودکی (معمولاً قبل از ۷-۸ سال). هرچه درمان زودتر آغاز شود، شانس موفقیت بیشتر است.

چگونگی درمان

• بستن چشم قوی‌تر (Patching):متداول‌ترین روش درمان تنبلی چشم بستن چشم قوی‌تر است. در این روش روزانه چند ساعت چشم قوی را می‌بندند تا مغز با چشم ارتباط برقرار کند تا قدرت بینایی را بهبود بخشد.
• استفاده از قطره‌های چشمی (آتروپین): این نوع قطره‌ها با تار موقت دید قوی، همان اثر بستن چشم را ایجاد می‌کند.
• تمرینات بینایی (Vision Therapy):شامل تمرینات تخصصی برای بهبود هماهنگی چشم‌ها، و درک عمق می‌شود.

2. ضعف کاذب ناشی از اعمال و فشار چشم:

این مورد کاملا قابل بهبود و هوا است.

درمان و مدیریت

• تمرینات قانون محیط چشم:۲۰-۲۰-۲۰ را رعایت کنید، هر ۲۰ دقیقه، به شیئی در ۲۰ فوتی (۶ متری) خود به مدت ۲۰ ساعت نگاه کنید.
• تنظیم محیط کار: نورپردازی مناسب، کاهش درخشش (بازتاب نور) صفحه‌نمایش، قرار دادن مانیتور در پایین‌تر از چشم و کاهش کانترست و نومانیتور می‌توان بسیار بهتر باشد.
• استفاده از عینک‌های مخصوص: عینک‌های ضداشعه (Blue Light Filter) برای کاربران دائمی کامپیوتر می‌توانند از نور آبی استفاده کنند. همچنین می‌توانید مانیتور و LED گوشی خود را تنظیم کنید که نور آبی را حذف کند.
• مرطوب نگه داشتن: استفاده از قطره‌های اشک برای جلوگیری از خشکی چشم.

3. کنترل بیماری‌های زمینه‌های:

در اینجا هدف "معکوس کردن" ضعف بینایی نیست، جلوگیری از بدتر شدن آن است که خود نوعی درمان می شود.

• رتینوپاتی شناسایی: کنترل دقیق قند خون، فشار خون و خون‌های، اصلی‌ترین و بهترین روش غیرجراحی برای جلوگیری از شروع یا پیشرفت این بیماری است. تزریق داروهای داخل چشمی نیز (که یک روش کم‌تهاجمی است) می‌تواند عوارض را کنترل کند.
• آب سیاه (گلوکوم): استفاده منظم و دقیق از قطره‌های چشمی در داخل تجویز می‌شود، می‌تواند باعث کاهش چشم‌ها شود و از پیشرفت بیماری و آسیب به عصب بینایی جلوگیری کند. این روش، درمان قطعی نیست اما بیماری را «مدیریت» می‌کند.

مشکلاتی که درمان بدون عمل جراحی غیر قطعی است

1. عیوب انکساری (نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم):

متأسفانه با علم امروز، هیچ روش غیرجراحی اثبات‌شده‌ای برای معکوس کردن یا درمان دائمی این مشکلات وجود ندارد. شکل کره‌ای چشم و انحنای قرنیه را نمی‌توانم با تمرین، دارو یا ویتامین تغییر داد. تمام روش‌های غیرجراحی که ادعای «معجزه» می‌کنند (مانند برخی تمرینات چشم غیراستاندارد) فاقد پشتوانه علمی هستند.

راهکارهای غیرجراحیِ جایگزین جراحی

• استفاده از عینک: عینک‌های پزشکی-اپتیکی متشکل از یک فریم و دو عدسی است که با اصلاح عیوب انکساری نور (مانند نزدیک‌بینی، دوربینی، آستیگماتیسم و پیرچشمی)، شاهد بینایی را برای کاربر می‌کند. از مهم‌ترین مزایای عینک می‌توان به غیرتهاجمی بودن و ایمنی بالا برای سلامت چشم (بدون افزایش خطر عفونت)، محافظت فیزیکی در برابر عوامل محیطی مانند گردوغبار و باد، سهولت در استفاده و نگهداری، هزینهٔ نسبتاً کمتر در مقایسه با برخی روش‌های دیگر، و قابلیت استفاده از لنزهای ویژه مانند عینک‌های آفتابی پلاریزه یا فتوکرومیک اشاره کرد. با این حال، معایبی نیز دارد که از جمله‌های آن‌ها می‌توان به محدود کردن میدان دید در حاشیه لنزها، ایجاد اختلال در فعالیت‌های بدنی و ورزشی، مشکلات ناشی از شرایط جوی (مانند بخارگرفتگی در هوای سرد یا خیس شدن در باران)، فشار بر روی بینی و گوش‌ها پس از استفاده از بزرگ‌مدت، و برخی از مشکلات ظاهری. با این وجود، عینک به عنوان یکی از رایج‌ترین، ایمان‌ترین و کاربردی‌ترین روش‌های اصلاح بینایی در جهان می‌شود.
• استفاده از لنزهای تماسی: لنزهای تماسی، عدسی‌های پزشکی نازک و خمیری هستند که مستقیماً روی قرنیه چشم قرار می‌گیرند و با اصلاح عیوب انکساری شبیه نزدیک‌بینی، دوربینی، آستیگماتیسم و پیرچشمی، دید بینایی را بدون نیاز به عینک می‌گیرند. از مهم‌ترین مزایای آنها می‌توانم به میدان بروم نسبت به عینک، آزادی عمل در فعالیت‌های ورزشی و روزمره، عدم تأثیر شرایط آب‌وایی (مانند باران یا بخارگرفتگی)، و جنبه‌های زیبایی‌شناختی (مانند تغییر رنگ چشم) اشاره کرد. با این،معایب و خطرات خاصی نیز دارند که از جمله‌های آن‌ها می‌توان به افزایش آسیب‌های چشمی (در صورت رعایت نکردن بهداشت)، خشکی و ناراحتی چشم، نیاز به مراقبت و تمیز کردن روزانه (به جز انواع یک‌باربارمصرف)، هزینه نسبتاً بالاتر در بلندی‌ها، و احتمال تحمل یا عدم تحمل برای برخی افراد را نشان داد. در نهایت، تصمیم گیری برای استفاده از لنزهای تماسی باید پس از بررسی با چشم‌پزشک و در نظر گرفتن سلامت چشم، سبک زندگی و اولویت‌های شخصی انجام شود.
• ارتوکراتولوژی (Ortho-K): این روش یک روش غیرجراحی و موقت برای اصلاح کند عیوب انکساری (مانند نزدیک‌بینی و آستیگماتیسم) است که در آن بیمار در طول شب، لنزهای تماسی سخت و نفوذپذیر به گاز (GP) مخصوص استفاده از آن است. این لنزها با اعمال فشار کنترل‌شده بر روی قرنیه، شکل آن را به طور موقت تغییر می‌دهند و در نتیجه می‌گیرند، پس از درآوردن لنزها در صبح، فرد برای کل روز بینایی واضح و طبیعی بدون نیاز به عینک یا لنز تماسی دارد. از اصلی‌ترین مزایای این روش می‌توان به آزادی عمل کامل در ساعات بیداری برای فعالیت‌های ورزشی و شغلی، روند غیرتهاجمی و برگشت پذیر (چشم در توقف استفاده از لنزها به حالت اولیه بازمی‌گرد) و قابلیت آن در کنترل یا پیشرفت نزدیک در کودکان اشاره کرد. با این حال،معایب قابل توجهی نیز دارد که از جمله آن‌ها می‌تواند خطرهای جدی مانند کراتیت (در رعایت رعایت بهداشت)، هزینه نسبتاً بالا، نیاز به معاینات مکرر و پیگیری‌های دقیق توسط اپتومتریست، ناراحتی در روزهای اول استفاده از لنزهای سخت، و به طور موقت به کار هر شب باشد. موفقیت این روش کاملاً به پیروی از پروتکل‌های مراقبت دقیق و نظارت بر تنظیم توسط متخصصان است.